Sinds 2011 interviewt De Monsterkamer ontwerpers over papier. Wat is hun favoriete papier, wat zijn hun inspiratiebronnen en hoe zien zij de toekomst van papier? De vragen zijn steeds dezelfde, de antwoorden verrassen.

Wat is je favoriete papier en waarom?
Het mooiste papier is bedrukt papier, dus zullen we het ook hebben over inkt. Ik zal wat vertellen over mijn vroegste fascinatie voor de combinatie papier en inkt. Mijn grootvader Hub verzamelde Japanse houtsnedes. Die zijn dikwijls in 8 tot soms wel 20 kleuren gedrukt met inkt op waterbasis. De meesten waren ingelijst en dan zag je in elk geval wel de fijne oppervlaktestructuur van het papier met hier en daar glinsterende vezeltjes die de bedrukking nog een extra dimensie gaven. Maar soms lag er zo’n prent los in het atelier en de sensatie om dat uiterst dunne papier door je vingers te laten gaan, maar ook om aan de achterzijde de complete prent in spiegelbeeld te zien, vond ik geweldig. Het beeld zat als het ware ingebakken in de drager. Het papier in kwestie is gemaakt van de bast van de moerbei, een boomsoort die ook werd gecultiveerd om er de zijderups op te laten gedijen. Dat twee van de fijnste materialen uiteindelijk iets met die moerbei te maken hebben is op zich een groot mirakel van de natuur en hoe de mens die naar zijn hand zet.

Hierop voortbordurend: ik houd van dun en soepel papier, papier dat mooi ‘valt’, zoals een geweven stof. Inmiddels heb ik een omvangrijke papiermijn aangelegd bestaande uit oude facturen van industrie en handel.

Daar zitten prachtige en uiterst dunne materialen bij in de meest delicate kleurstellingen, met voorname watermerken en een fijne tactiliteit. Zo treft men soms een subtiele linnenpersing aan. Bovendien hebben ijverige klerken er tijdens het administratieve proces allerlei tekens aan toegevoegd in vettig blauw of rood potlood, met de inktpen, door toevoeging van stempels en btw-zegels – het zijn ware prenten waarvoor de waardering zich nog in een pril stadium bevindt. En net als met de Japanse prenten: ook in dit geval mag de achterkant er wezen, bijvoorbeeld omdat de typemachine er dwars doorheen sloeg. Van een enkel exemplaar is de achterzijde bedrukt met een productoverzicht en dat schemert dan weer geheimzinnig door op de voorzijde. Ook heb ik wel eens een lezing gegeven over het geluid van papier.

We zijn hier beland bij ‘gekwetst papier’: niet alleen is het flink toegetakeld door de administratieve papiermolen, ook het leven in ordners, die niet zelden hun lot vonden op tochtige zolders of in gaandeweg dakloze magazijnen, heeft zijn sporen nagelaten. Een ode aan de stamina van papier: niet kapot te krijgen, welwillend ten aanzien van toevoegingen achteraf en naar gelang de leeftijd: toenemend in schoonheid. Ik heb een hekel aan administratieve zaken maar in deze vorm kan ik er niet genoeg van krijgen.

Kun je een voorbeeld geven van een ontwerp dat je hebt gemaakt, waarbij papier een bijzondere of juist heel functionele rol speelt?
Aan de KABK geef ik grafisch ontwerpen aan studenten fotografie. Een van hen, Arjan de Nooy, afgestudeerd met een geheel naar eigen fantasie herschreven geschiedenis van de Nederlandse fotografie, vatte vervolgens het plan op ‘de vrouwelijke blik in de fotografie’ te behandelen in de vorm van een ‘feministisch pornografisch magazine’. Het verhaal ging zo. Tijdens een straatmarkt vond hij twee exemplaren van een dergelijk magazine, uit 1977, in nieuwstaat, totaal onbekend. Navraag bij de verkoper leverde hem uiteindelijk de gehele oplage van het destijds onverkochte eerste (en laatste) nummer op. Dat verhaal gingen wij vormgeven. Dus ik uitzoeken wat voor papier men daar destijds voor gebruikt zou kunnen hebben. Dat moest natuurlijk dun, houthoudend, iets opdikkend mc zijn maar dat was lastig te vinden voor vellenoffset. Drukkerij Albani heeft het gevonden met als resultaat dat De Nooy grote verwarring wist te zaaien met zijn uitgave, niet in de laatste plaats geholpen door smeuïge 70’er jaren typografie – op het juiste papier.

Naast de typografie, speelt de papierkeuze de acceptatie van dit zogenaamde 70’er-jaren magazine overtuigend in de kaart. Auteur: Arjan de Nooy

Voor fotowerk vind ik opdikkend MC goed werken. Het boek dat ik met Lex van Pieterson maakte is op GardaPat 13 Kiara De natuurlijke uitstraling van GardaPat Kiara is geen toeval: het papier is immers ecologisch geproduceerd. Zonder optische witmakers, ongebleekt en zuurvrij. Zelfs het water uit het productieproces komt vrij van schadelijke stoffen terug in de natuur.. Het heeft een prachtige kleur, niet te wit, valt mooi en een kent een fraai oppervlak dat we wel aanduiden als sinaasappelhuid. Glad en tactiel tegelijk.

Het drukresultaat op het gekozen GardaPat zou men zeker VET kunnen noemen – zoals ook de fotografie van Van Pieterson absoluut VET is: allemaal analoog geschoten, dat geeft een andere kleursensatie. Voor het omslag zijn we echt ‘over the top’ gegaan door een foto van een afgedankt reclamecanvas te drukken op Constellation Riccio van Fedrigoni: het heeft een parelmoerglans en een golfpersing. De titel is er dan nog eens in goudfolie in gezet. Deze bling is een verwijzing naar de ostentieus gedragen (nep)luxegoederen die Van Pieterson fotografeerde tijdens zijn reizen door Zuid-Oost Azië. (Extra effect: beeldschermen weten geen raad met een foto van deze bedrukking) LVST door Lex van Pieterson

Hoe belangrijk is de papierkeuze in de ontwerpen die je maakt? Besteed je veel tijd aan het uitzoeken van papier?
Ja, belangrijk. In mijn eigen praktijk heb ik tegenwoordig minder vaak te maken met papierkeuzes. Mijn studenten daarentegen doorlopen het hele spectrum aan papieremoties – van totaal wanhopig tot extreem gulzig. Waar haal je papier in geringe hoeveelheden? Welke printleveranciers hebben meerdere soorten en gewichten op voorraad? In de door de binder gewenste looprichting? Met welke on demand techniek vindt de bedrukking plaats? Er komen prachtige werkstukken uit, soms in oplage 3 maar ook wel 50. Uit experimenten blijkt dan dat een 60 g/m2 velijn heel goed door de fotoprinter (inkjet) gaat en een prachtig resultaat kan opleveren. Ons papier vinden we bij de academiewinkel, bij De Vlieger in Amsterdam en bij de betere digitale drukker zoals Jubels en Telstar.

Gebruik van meerdere soorten gekleurd papier en verschillende formaten binnen de publicatie zorgen voor een avontuurlijke presentatie van het eindexamenwerk van Lonneke van der Palen.

Wouter de Wit wisselde een ivoorkleurig coated af met kortere pagina’s op een halfdoorschijnend, perkamentachtig papier waarop hij met zilver archiefbeelden had aangebracht.

Kun je een ontwerp van een andere ontwerper aanwijzen waarvan de papierkeuze je aanspreekt?
Toch weer die inkt: ik ben een fan van risoprint. De eerste keer dat ik bewust meerkleuren drukwerk in riso zag, was toen Dennis Koot in 2000 afstudeerde met zijn magazine. Dat was gedrukt bij Knust in Nijmegen, waar ik later met collectief Salvo zelf een publicatie mocht maken. Maar de oorsprong voor mijn liefde voor die iets te harde kleuren op zuigend papier, gaat terug tot 1984 toen ik mijn eerste reis maakte naar Rusland. In Moskou vond ik in een boekhandel zo groot als ik nog nooit had gezien, in de onafzienbare voorraad onaantrekkelijke, slecht gebonden boeken, een prachtig boek dat nog steeds in de top-tien van mijn verzameling zit: een technische handleiding voor de Lada, oblong A3, gedrukt in verassend bonte kleuren, waaronder een gemeen groen; op romandruk! In dit boek komt alles samen waarvan mijn grafisch gemoed gaat schijnen: technische afbeeldingen, ongeschoold ontwerp, handgemaakte kleurscheidingen, harde steunkleuren en dat alles op rul papier. Joepie!

De handgemaakte kleurscheidingen en volmaakte druk in pure kleuren vinden hier een hoogtepunt door het gebruik van toch wel armoedig papier dat trouwens heel sterk ruikt naar – oud papier? Maar de combinatie zorgt voor een subliem resultaat! En wie de Lada gekocht had, kon in elk geval vrij snel bevestigen dat het boek beter was…

Zijn er dingen die je mist in het huidige aanbod van papier?
Een equivalent van de BIO TOP 3-serie BIO TOP 3® is een natuurwit, houtvrij ongestreken premium papier en karton, geproduceerd zonder gebruik van optische witmakers. Bio Top 3® is geschikt voor preprint toepassingen en tevens beschikbaar in cutsize en enveloppen. maar dan minder geel. Dus met hetzelfde oppervlak, dezelfde reeks aan gramgewichten en mate van verkrijgbaarheid. Ik denk dat IBO One in de buurt komt maar dat is niet zo algemeen verkrijgbaar als BIO TOP.

Wat is je grootste frustratie op het gebied van papier?
De verkrijgbaarheid van off-white uncoated in kleine partijen op beide looprichtingen. En mijn natte droom is dat ik met een Xeikon kan printen op GardaPat. Is op rol verkrijgbaar maar ik ken tot nu toe geen digitale drukker die het aanbiedt.

Is het voor ontwerpers makkelijk of juist moeilijk om aan informatie over papier, papiermonsters en/of collecties te komen?
Omdat we het tijdens de lessen op de KABK nadrukkelijk hebben over papier, krijgt de papierkeuze voor de pre-production dummies ook dikwijls een vermelding in het uitgebereide colofon. Ook de uitgaven van Foam, gesponsord door papierleverancier Igepa, zijn een goede referentie omdat elk katern op een ander papier gedrukt wordt. Het moeilijkste om aan fotografen uit te leggen, is dat een inktafdruk op papier een subjectieve ervaring met zich meebrengt; het wordt echt anders dan een fotoprint maar dat is niet per se problematisch als je er maar anders naar wil kijken.

Een deel van de collectie in mijn archief van studentenpublicaties, dat inmiddels ruim 200 titels bevat over een periode van ruim 15 jaar.

Hoe zie je de toekomst van papier?
Omdat veel communicatie via beeldscherm geschiedt, wordt papier een onderscheidende factor wanneer er bewust voor deze fysieke, tactiele drager gekozen wordt. De vraag is: zal er voldoende worden afgenomen van bepaalde soorten, gewichten, kleuren om de productie- en distributiekosten te kunnen rechtvaardigen? Willen opdrachtgevers de papierprijzen betalen? Print-on-demand heeft als voordeel dat je heel secuur kunt omgaan met de oplage en ook makkelijk nog eens wat kunt bijdrukken wanneer er weer vraag is. Maar deze manier van reageren op vraag is niet erg bevordelijk voor de omzet van papierfabrikanten. Uiteindelijk zal er een beperkte keuze zijn uit enkele soorten en gewichten voor de bulk. Misschien komen er papierboutiques voor de bijzondere soorten?

Interview door De Monsterkamer met Vincent van Baar