Op 6 april 2017 was Rob van Hoesel van The Eriskay Connection te gast tijdens de inloop in De Monsterkamer. Hieronder, tussen de foto’s door het verslag geschreven door Taco Hidde Bakker. Fotografie: Justina Nekrašaitė.

De Monsterkamer is afgeladen op die zonnige donderdagnamiddag 6 april, er zijn veel studenten van de Bergen Academy of Art en Design (Noorwegen) en andere artistieke expats aanwezig. De lezing wordt ditmaal in het Engels aangeboden.

Voordat hij Rob van Hoesel introduceert, kondigt mede-organisator Philip Stroomberg alvast twee gasten aan die later in 2017 komen spreken, namelijk Erik Kessels en Irma Boom. Van Hoesels uitgeverij The Eriskay Connection won onlangs met de uitgave (Un)expected van Peter Dekens een zilveren medaille op de Leipziger Buchmesse bij het programma Schönste Bücher aus aller Welt. Een mooi moment dus om Rob te gast te hebben in De Monsterkamer.

Van Hoesel studeerde in 2002 af aan St.Joost in Breda, waarna hij drie jaar bij Kummer & Herrman werkte alvorens een eigen ontwerppraktijk te beginnen. Hij werkte vooral voor kleine culturele instellingen, waarvoor hij onder meer flyers en posters ontwierp. Maar een verlangen sluimerde om, mede geïnspireerd door Roger Willems (Roma Publications) en Hans Gremmen (Fw:Books) zelf boeken te gaan ontwerpen en uitgeven, vanwege zijn liefde voor het boek en omdat boeken worden gemaakt voor de lange termijn. The Eriskay Connection viert dit jaar haar eerste lustrum.

Rob heeft twee stapels zelfontworpen boeken voor zich liggen. Op de ene stapel liggen drie boeken met enkel ‘plaatjes’ (of zo min mogelijk tekst), op de andere drie boeken waarin tekst een belangrijke begeleidende functie heeft bij het beeld. Daarnaast prijkt op elk van deze stapels een boek uit zijn jeugd dat achteraf gezien van invloed bleek te zijn op zijn eigen praktijk.

Het Grote Dierenboek voor de Jeugd bestaat vooral uit prachtige illustraties van dieren die vrijwel de gehele dubbele pagina in beslag nemen. Rob zegt niet echt een lezer te zijn en vindt dat de beelden je in dit geval echt het verhaal in leiden, waarbij de begeleidende tekst het beeld alleen maar verder versterkt. Op de andere stapel ligt een oude Lego-catalogus, met vrijwel alleen maar beeld, die verlangen oproept zoveel mogelijk van die Lego-ensembles zelf te bezitten en in Robs geval een even groot verlangen “om dingen te maken”.

De eerste Eriskay-uitgave die Rob bespreekt is het boek dat net die zilveren medaille had gekregen in Leipzig, te weten (Un)expected van Peter Dekens, een boek dat tekst nodig heeft om helemaal tot zijn recht te komen. Het boek behelst een persoonlijke reflectie op het thema zelfmoord in West-Vlaanderen, een thema ingegeven door de zelfmoord van de moeder van de auteur. In (Un)expected gaat hij in op het verhaal van vijf overlevenden, fotografeert hij ze op de plekken waar een geliefde of familielid zelfmoord pleegde, en laat ze vertellen over hoe ze met hun verlies omgaan en de draad weer proberen op te pakken. Zware zwart-wit fotografie aflopend op de pagina geplaatst, wordt afgewisseld door kleinere katernen met kleurenfoto’s en verhalen.

De tekst is belangrijk zegt Rob, omdat het taboes probeert te doorbreken die er op (spreken over) zelfmoord rusten. Hij verbaast zich er zelfs over dat uitgerekend, uit een selectie van honderden boeken, dit boek een zilveren medaille won. Iemand uit het publiek voelt zich reeds geroepen te reageren en verbaast zich er geheel niet over dat juist dit werk geprezen werd, omdat het boek onmiddellijk duidelijk maakt waar het om gaat. “Waarom werkt het zo goed? Een geheim in de manier van vertellen, maar waarom werkt het?” “Dat is een geheim, denk ik,” antwoordt Rob. Een geheim dat volgens hem wellicht schuilt in hoe hij zichzelf, naïef, in zoverre mogelijk, positioneert als de ‘eerste lezer’ van het boek.

Het tweede boek van de beeld-tekst stapel is Hillie de Rooij’s MYOPIA, een boek dat speelt met de stereotiepe beelden die we koesteren over Afrika. De Rooij beschreef in trefwoorden wat ze zag op stereotiepe foto’s van Afrika (palmboom, kind etc.), fotografeerde daarna nieuwe beelden op basis van deze trefwoorden. Om de verschillen te benadrukken tussen drie typen beeld – journalistiek, artistiek, toeristisch – heeft Rob drie soorten papier gebruikt (de specificaties staan onderaan dit artikel). “Waarom werd er met de beelden niet duidelijk gemaakt dat deze beelden niet in Afrika werden gemaakt?”, roept iemand uit het publiek. Rob licht toe dat de beelden geschoten werden in onder meer Griekenland, Noorwegen en de Bijlmermeer, maar dat er voor de goede verstaander voldoende aanwijzingen zichtbaar zijn dat er iets vreemds met deze foto’s aan de hand is, bijvoorbeeld een plastic tas van de Praxis die duidelijk in beeld is.

Dan is het de beurt aan Aeronautics in the Backyard van Xiaoxiao Xu, een boek waarin verhalen, schetsen, technische documenten en foto’s verzameld worden over Chinese doe-het-zelf-luchtvaarders, meestal boeren die hun eigen vliegtuigen bouwen met schroot, waarvan sommige serieuze hoogten hebben bereikt. Xu overwon haar angst om met zo’n knutselvliegtuig mee de lucht in te gaan en stapte aan boord bij een van de meest succesvolle zelfvliegers om een paar spectaculaire luchtopnamen te maken. Een bezoeker vraagt zich af hoe fotografen bij The Eriskay Connection terechtkomen en in welke fase een project zich bevindt. Xu benaderde Rob toen ze al een dummy had gemaakt, die geselecteerd werd voor de Unseen Dummy Award, maar ze was niet geheel tevreden met de ontwerper met wie ze werkte. Er was veel ruis en met Rob slankte ze het ontwerp af tot er een heldere focus op het verhaal in zicht kwam.

De beeld/tekst stapel getoond en toegelicht, springt Rob naar de Lego-stapel, met beeldboeken waarbij zo min mogelijk tekst gebruikt is, vaak beperkt tot enkel de titel en het colofon. Net als lego beschouwt Rob het werken aan dergelijke boeken vaak als bouwen met beeld, foto’s als bakstenen waarmee kan worden gespeeld en gebouwd. In LAND, gepaard met de geheimzinnige ondertitel On the brink of some formidably complex matter, is die methode inventief toegepast. Een boek met landschapsfoto’s uit de Pyreneeën dat, aldus Rob, niet zozeer over de door Laura Van Severens gefotografeerde talksteenmijnen gaat, maar over hoe de natuur/cultuur distinctie losgelaten kan worden door de foto’s te herschikken en soms zelfs in tweeën te knippen, zodat er een autonoom boek ontstaat waaruit “een nieuwe wereld [ontspruit], een landschap losgezongen uit haar originele context, waar noties van afstand, grootte en schaal relatief en ongrijpbaar worden.” (Program Spring-Summer 2017, the Eriskay Connection.) Rob spreekt zo bevlogen over de inhoud van de door hem vorm- en uitgegeven boeken, dat hij maar weinig over papierkeuzes komt te spreken. LAND liet hij op een ruw papier drukken, waarbij hij tot z’n verbazing kon vaststellen dat de foto’s gedrukt met sterk gepigmenteerde inkten er zo goed op tot hun recht kwamen.

Rob spreekt over hoe Van Severen er voor openstond dat hij zoveel vrijheid nam aangaande de beeldmontage. Het beweegt iemand uit het publiek om te informeren naar hoe open kunstenaars doorgaans zijn als ze een samenwerking met een vormgever aangaan. Veel fotografen lopen op een gegeven moment vast, zegt Rob, omdat ze niet voldoende afstand tot hun eigen werk kunnen nemen. Ze redigeren dan te veel volgens een schijnbaar logisch proces, eerder formeel dan creatief. Soms komen er ook fotografen aanwaaien die helemaal niet geselecteerd of geredigeerd hebben, zoals die ene keer toen er een fotograaf op de stoep stond met 10.000 foto’s.

Het vijfde boek dat Rob toont heet Anchors en bevat slechts 24 foto’s. Claudia den Boer vroeg zich af hoe ze stilte zou kunnen fotograferen. Langzaamaan reisde ze naar steeds verder afgelegen oorden, totdat ze zichzelf fotograferend in de woestijn terugvond. Omdat Den Boer zoveel zorg en aandacht besteedde aan elke foto die ze maakte, was het volgens Rob niet nodig om het boek vol met beeld te proppen. Kleine ankers, zoals een boom, tak, rotsblok of een huisje, benadrukken de in beeld gevangen stilte. In de geest van de foto’s is het boek kalm en geconcentreerd vormgegeven.

Het laatste boek had eigenlijk op de eerste stapel moeten liggen, want tekst speelt er een doorslaggevende rol, al heeft het beeld zeker de hoofdrol. Esther Hessing en Sophie Thurmers Bound to the Ground gaat over de laatst overgebleven bewoners van de zone in de directe omgeving van de in 1986 ontplofte kernreactor in Tsjernobyl, in het noorden van Oekraïne. De circa 140 bewoners zijn inmiddels bejaard en grotendeels zelfvoorzienend. Rob heeft de beeldsequentie zo opgebouwd dat de lezer/kijker van het boek letterlijk de exclusieve zone binnentreedt. Daarna verschuift de focus langzaam richting de moestuinen van de bewoners, terwijl begeleidende teksten uitleg geven over de geschiedenis van Tsjernobyl en over de laatste Mohikanen (die zichzelf ook wel Samosely noemen) in de zwaar met radioactieve straling vervuilde zone. De drie secties van het boek zijn duidelijk onderscheiden door op wit papier gedrukte gele vlakken. Documentaire foto’s uit de zone zijn aflopend geplaatst, om een meer immersieve ervaring te genereren, terwijl beelden over Pripjat, een nieuwe stad van de toekomst gebouwd in 1970 en sinds 1986 een spookstad, wit zijn omrand om meer afstand te creëren.

Het valt bezoekers ook op dat Rob zo betrokken over de inhoud van deze boeken spreekt. “Wanneer ik over boeken spreek, gaat dat altijd over de inhoud en de verhalen die deze boeken dragen.” Op de vraag of hij ook wil experimenteren met nieuwe vormen van uitgeven, antwoordt Rob dat hij liever alleen papieren boeken uitgeeft, vanwege de concentratie die er op alle fronten in zulke uitgaven zit, vergeleken met de vluchtigheid van elektronische publicaties. De mensen met wie hij samenwerkt kiest hij op basis van persoonlijke interesse in het onderwerp en de kwaliteit van beeld. Marketingargumenten toont hij zich niet vatbaar voor. Op boekenbeurzen, gelegenheden waar zich het vaakst nieuwe samenwerkingen aandienen, zit hij het liefst zelf om mensen uitgebreid te vertellen over de boeken die hij uitgeeft. “Je moet met trots kunnen vertellen over boeken die je zelf vormgeeft en publiceert.” Iets wat Rob meer dan waarmaakte op deze presentatie in De Monsterkamer.

De volgende papiersoorten werden gebruikt voor de hierboven besproken boeken:

Peter Dekens – (Un)expected (TEC041)
Lessebo Design 1.3 White 130 g/m2
Z-offset Rough 80 g/m2

Hillie de Rooij – Myopia (TEC029)
Cyclus Offset 70 g/m2
Munken Polar 150 g/m2
Maine Gloss 135 g/m2
Starline Creamback 300 g/m2

Xiaoxiao Xu – Aeronautics in the Backyard (TEC040)
Munken Lynx 130 g/m2
Cyclus Offset 90 g/m2
CLA Noisette 250 g/m2

Laura Van Severen – LAND (TEC042)
Munken Lynx Rough 1.4 150 g/m2
Muskat Brown 440 g/m2

Claudia den Boer – Anchors (TEC043)
Fluweel 1.5, 200 g/m2
Wibalin 543 pearl grey

Esther Hessing & Sophie Thurmer – Bound to the Ground (TEC044)
Soporset Premium Offset 135 g/m2
Sirio Color Limone 210 g/m2
Munken Pure 100 g/m2
Korsnass Artisan 350 g/m2

♥

Het activiteitenprogramma van De Monsterkamer in 2017 wordt ondersteund door Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.