‘Wit bestaat niet. Integendeel, wit bestaat alleen in onze perceptie.’ Aldus de Japanse grafisch ontwerper Kenya Hara in zijn boek White, waarin hij het concept ‘wit’ onderzoekt. Het is een prachtig vormgegeven boekje, uitgegeven door Lars Müller Publishers in 2010.

Eén hoofdstuk in het boek is gewijd aan papier. Daarin beschrijft Kenya Hara hoe het ontwerpen van een boek begint met het samenbrengen van verschillende soorten blanco papier. Je hebt papier nodig voor het stofomslag, het omslag, het schutblad en voor het binnenwerk. Op een bepaald moment realiseerde hij zich dat een boek waarin slechts één kleur wit papier is gebruikt, een veel zwakkere indruk maakt, dan een boek waarin zorgvuldig aandacht is besteed aan het samenbrengen van verschillende tinten wit papier, voor het omslag, het schutblad, het binnenwerk etc. Een gevoel van de diepte van ‘wit’ wordt bijvoorbeeld opgeroepen als een half transparant pergamijn papier bovenop een wit papier met eggshell textuur ligt.

In de vormgeving van het boek White zijn deze ideeën in de praktijk gebracht: het bestaat uit meerdere soorten en tinten wit papier, die heel subtiel op elkaar inwerken. Een sensatie om er doorheen te bladeren.

Er bestaan oneindig veel varianten witte tinten, die ruwweg zijn in te delen in 3 groepen:? Hoogwitte tinten, neutraal witte tinten en crèmekleurige tinten (‘business’ tinten).

Hoogwitte tinten bevatten meestal veel OBA’s (optische witmakers). Deze stoffen hebben de eigenschap dat ze bij bestraling met onzichtbare ultraviolette stralen (zonlicht of buislampen) blauw licht reflecteren en hiermee een ‘witter dan wit’ illusie veroorzaken zoals bij sommige waspoeders die hetzelfde doen. Na verloop van tijd ontbinden en vergelen deze OBA’s en dat is een ernstig nadeel bij drukwerk, dat lang bewaard moet worden. Hoogwit papier is in wezen niet geschikt voor fotorealistische weergave of goed leesbare tekst, het valt buiten de iso12647-2 norm. Maar het blijft ook een kwestie van smaak.

Daarnaast zijn er de ‘neutraal’ witte papiersoorten, zonder veel blauw en met weinig of geen OBA’s. Deze papiersoorten zijn zeer geschikt voor beeld en tekstweergave. Crèmekleurige tinten zijn vooral bedoeld voor tekstweergave en afgestemd op het menselijk oog. Onze ogen en hersenen functioneren bij het lezen het best bij een gemiddeld, niet te hoog contrast.

Een voorbeeld van een hoogwit papier is ‘Heaven 42’. Het is het eerste gestreken papier met een hoogwitte tint (155 CIE) in vergelijking tot een standaard gestreken papier (125 CIE). Voor sommige toepassingen zal dit een uitkomst zijn, bijvoorbeeld als je beeldmateriaal een kraakheldere weergave vereist.

Eén van mijn favoriete papiersoorten vanwege z’n tint is ‘Munken Lynx’. Het is niet wit, niet geel en niet grijs. Het heeft een tint die zich niet makkelijk in een hokje laat plaatsen en die daarom met recht neutraal wit genoemd kan worden.

Iets minder wit dan ‘Munken Lynx’, maar ook erg aantrekkelijk qua tint is ‘Fly’. Een ongestreken, speciaal gekalanderd natuurpapier, met een ingetogen tint. Boeken die op ‘Fly’ zijn gedrukt, zijn prettig leesbaar. Zie bijvoorbeeld het boekje Brieven over de esthetische opvoeding van de mens van Friedrich Schiller, ontworpen door Atelier Carvalho Bernau en uitgegeven door Octavo.

Crèmekleurige papiersoorten worden veel gebruikt voor literaire uitgaven. Zo is er ‘EOS’, een houtvrij editiepapier. Om de binnenkant van het omslag perfect te laten aansluiten bij de tint van het binnenwerk van je boek kun je ‘Book Cover’ overwegen: dit eenzijdig gestreken sulfaatkarton heeft een hoogwitte buitenzijde en een licht getinte achterkant (dezelfde tint als ‘EOS’).

Bij het maken van papier is de basiskleur van de papierpulp en de vulstoffen van zeer groot belang, want de witheid van het basismateriaal opdrijven is een bijna onmogelijk zaak. Het is voor de fabrikant een grote uitdaging om een constante kleur aan te leveren. Ondanks het feit dat de grondstof (houtpulp) aan kleurvariaties onderhevig is verwacht de eindgebruiker steeds dezelfde tint. In fabrieken waar veel gekleurd papier wordt gemaakt werkt men met kleurstandaarden (CIELab), spectrometers en vooral de onmisbare kleurmeester die ieder aanmaak op kleur controleert tijdens de productie.

Met dank aan Gerrit Verbeiren (Arctic Paper Benelux) voor de technische informatie.

(dit artikel is verschenen in Print Buyer nr. 4, jaargang 22, 2011)