De digitalisering heeft tot nu toe vooral twee zintuigen geprikkeld: zien en horen. De komst van de iPod, iPhone en iPad heeft hieraan met de touchscreens een derde zintuig toegevoegd: de tast. Het beroeren van de tastzin via digitale media staat echter nog in de kinderschoenen. Je zou kunnen zeggen dat we in een overgangsperiode leven waarin we, nadat we eerst beroofd zijn van onze tastzin, nu een revanche meemaken: zowel in de digitale wereld, als in de papierwereld komt steeds meer nadruk te liggen op de beleving van het materiaal en het waarnemen via het gevoel.

Het begrip ‘tactiliteit’ verwijst naar de tastzin en wordt gebruikt om de mate van ruwheid of gladheid van een papiersoort aan te geven. Papier met een hoge gevoelswaarde is in. Het lijkt wel alsof papier zich steeds nadrukkelijker manifesteert als ‘papier’, dat is: materie, pulp, vezels, gevoel. Een hoge tactiele waarde wordt vaak bereikt door een ruwer oppervlak te creëren of een viltmarkering toe te voegen, door een hoge opdikking of een speciale coating. Ook worden vaak andere materialen toegevoegd, zoals katoen, bamboe, eucalyptus, algen, wol etc. De termen ‘rough’, ‘felt’, ‘fatt’ en ‘tactile’ kom je veelvuldig tegen.

Enkele voorbeelden:

‘Sense’ is een papier dat rubberachtig aanvoelt door een tweezijdige coating. Dit papier komt het meest tot zijn recht als het grotendeels onbedrukt blijft, volledig bedrukken zou zonde zijn, want de karakteristieken van het papier verdwijnen dan.

Een nieuw papier is ‘Stone Paper’. Eigenlijk is het geen papier, want het is gebaseerd op calcium carbonaat, ofwel steen. ‘Stone Paper’ is afbreekbaar en laat geen schadelijke resten achter in de natuur. Het heeft een glad oppervlak, een hoge inscheurweerstand en het is erg soepel. Het is te vergelijken met synthetisch papier, maar in plaats van plastic, voelt het juist heel natuurlijk aan.

Veel ontwerpers zijn bekend met Bioset, Munken Lynx en Munken Polar: mooie ongestreken designsoorten met een natuurlijk gevoel. Onlangs is hieraan een ‘rough’ variant toegevoegd. Een iets ruwere variant met een opdikking van 1.4, voor een nóg natuurlijker papiergevoel. Een goede impressie van het drukresultaat op ‘Munken Rough’ geeft de Ando agenda van 2011: Deze agenda staat vol met foto’s van natuursteen, gefotografeerd door Paul van Oudenallen.

Wat je tegenwoordig ook vaak ziet zijn gestreken papiersoorten met de look en feel van ongestreken papier. Hierdoor is het mogelijk diepe en levendige kleuren te bereiken, zonder het bekende euvel dat de inkt wegzakt in het papier. Een indrukwekkend voorbeeld is ‘Rives Sensation Matt Tactile’.

Onlangs werd het merk ‘Boutique’ gepresenteerd. De vezelige structuur van dit papier roept associaties op met textiel. ‘Boutique’ bestaat uit drie verschillende oppervlakken: ‘So…Silk’, ‘So…Jeans’ en ‘So…Wool’. ‘So…Jeans’ lijkt wel bijna uit een spijkerbroek te zijn geknipt, in het papier is ook werkelijk katoen verwerkt.

Heel stoer is ook ‘Reviva Color’, een ongestreken gerecycled papier met een extreme opdikking van 1.9, en daardoor een ruwe oppervlakte-structuur.

Een echte klassieker is het ‘Original Gmund tactile’. In dit papier is 10% katoen verwerkt. Het fotoboek: Johan van der Keuken, Quatorze Juillet, uitgegeven door Van Zoetendaal is op Gmund tactile gedrukt. Dit boek is meerdere malen uitgeroepen tot Beste Fotoboek van 2010. Mijn indruk is dat de geraffineerde papierkeuze hier zeker aan heeft bijgedragen.

In het winternummer van Foam magazine vind je o.a. ‘Fluweel’, een nieuw houtvrij designpapier. ‘Fluweel’ heeft een opdikking van 1.5 en een prachtig gevoel. De foto’s van de Japanse fotograaf Ishiuchi Miyako tonen kledingstukken van slachtoffers van de atoombom op Hiroshima. Door ze af te drukken op ‘Fluweel’ krijgen de foto’s een nog intensere uitdrukking en lijken ze samen te vallen met hun drager.

Het allerzachtste oppervlak dat ik ken is van ‘Mohair’. Dit papier is even zacht als een mohair pullover. Het bestaat in vijf kleuren die ieder ook nog een extra eigen persing hebben.

Nothing we use or hear or touch can be expressed in words that equal what is given by the senses. Hannah Arendt

(dit artikel is verschenen in Print Buyer nr. 3, jaargang 22, 2011)