Wat is je favoriete papier en waarom?
Dat hangt af van de aard van het project. Op zich geen nieuws; dat geldt voor veel ontwerpers. Mijn kompas wijkt wel af naar de ongestreken richting: Munken Polar, Munken Lynx, Lessebo, Symbio Master, om er een paar te noemen.
Bij veel publicaties is het beeldmateriaal afkomstig uit allerlei bronnen en kan de kwaliteit nogal uiteenlopen. Of je dat materiaal op een overtuigende manier kan samenbrengen is in eerste instantie afhankelijk van de keuzes in opmaak, redactie en typografie. Als dat goed zit kan een ongestreken papiersoort die keuzes ondersteunen, doordat het de verschillen nivelleert.
Verder vraagt zulk papier om goede lithografie. Er is weinig treuriger dan bladeren door een boek met zompige plaatjes. Wat een armoe, het is als een mooie wollen trui die te heet gewassen is.

Shelter, Henk Wildschut, Post Editions, 2010. Amerikaans omslag, Gustav Wasa 90 grs

Omslag Kraftliner 300 grs

Binnenwerk Munken Polar 150 grs

Kun je een voorbeeld geven van een ontwerp dat je hebt gemaakt, waarbij papier een bijzondere of juist heel functionele rol speelt?
— en Willem, Documentatie van een jeugd van fotograaf Willem Popelier vertelt het verhaal van een eeneiige tweeling die op vierjarige leeftijd gescheiden wordt. Eén van de broers verhuist naar een pleeggezin. De hele geschiedenis wordt verteld aan de hand van portretten, foto’s van huissleutels, attributen en correspondentie, gevolgd door familiekiekjes waarop de tweelingbroers samen of gescheiden te zien zijn. De benadering is afstandelijk om de kijker de ruimte te geven zijn eigen conclusies te trekken. Bij het ontwerp van een boek zoek ik vanaf het begin naar een papier dat de betekenis versterkt en de juiste sfeer oproept. Tijdens het ontwerpproces verandert die keuze nog wel eens.

and Willem, Documentation of a Youth, Willem Popelier, Post Editions, 2010. Omslag Ajax Chamois, 300 grs

Dit boek moest een dossier worden: een bundeling van paperassen, foto’s en objecten. Dat wilde ik benadrukken door verschillende soorten papier te gebruiken. Het budget was beperkt, dus maakte ik eerst een provisorische dummy die ik een tijdje liet liggen. Na een paar weken merkte ik dat het ding me tegenstond. Het was teveel, te onrustig. Al dat materiaalgevoel bleek te vechten met het ontwerp wat ondertussen was ontstaan. Ik heb dat wel vaker. Een goed teken: het wijst erop dat er lijn komt in het ontwerp, dat ik weet wat het moet uitdrukken.

and Willem, Willem Popelier, Post Editions, 2010. Binnenwerk Hello Gloss 115 grs

Binnenwerk Amber Graphic 70 grs

Toch zijn mijn voorkeuren uit die eerste dummy niet helemaal verdampt. Het is ingekookt residu. Zo is het omslag nog steeds Ajax, een klassiek dossiermappenkarton van Bührmann Ubbens. Het is taai en soepel en de kleuren lijken verjaard. Alleen werd het niet blauwgrijs, zoals ik eerder dacht, maar huidkleurig en liet ik het bedrukken met een portret. Wat een mooie doublure van huidkleur oplevert.

Binnenwerk Amber Graphic 120 grs

De grote portretten zijn gedrukt op Hello Gloss. Dat verstrekt het afstandelijke en technische karakter van die foto’s, en daarbij situeert het ze in het heden. De rest van het boek gaat over het verleden en is gedrukt op Amber Graphic. De stamboom met de geschiedenis van het gezin is gedrukt op 70 g/m2. papier. De hoeveelheid half doorschijnende pagina’s onderstreept de verpletterende aaneenschakeling van veranderingen die het gezin jaar na jaar ondergaat. Je kunt je zelfs afvragen of er nog sprake is van een gezin. De delen met alle huissleutels, objecten en correspondentie zijn gedrukt op 90 g/m2. en vormen een brug naar het laatste deel met familiekiekjes. Dat is gedrukt op 120 g/m2. papier. Door het toenemende gramsgewicht vertraagt het bladeren naar het einde. Misschien ga je daardoor met meer aandacht naar de foto’s van die jongetjes kijken.

Hoe belangrijk is de papierkeuze in de ontwerpen die je maakt? Besteed je veel tijd aan het uitzoeken van papier?
Papier hoort bij de taal van de ontwerper, en die leer ik elke dag beter spreken. Dus ja, veel tijd, te veel tijd misschien, hoewel dat misschien niet altijd direct aan mijn werk is af te lezen. Uiteindelijk houd ik ervan als papier een vanzelfsprekende rol speelt in het geheel en erger ik me aan papier dat te veel aandacht voor zichzelf opeist. Grote delen van de papiercollecties vallen voor mij gelijk af, omdat het er zo dik bovenop ligt.

Kun je een ontwerp van een andere ontwerper aanwijzen waarvan de papierkeuze je aanspreekt?
Er zijn veel voorbeelden die ik zou kunnen noemen, maar ik moest gelijk denken aan Fantastic Man van Jop van Bennekom. De manier waarop hij dat grijze ongestreken afwisselt met gestreken vind ik heel geraffineerd en prettig.

Archief in Vorm 02, Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion. Rijnbank roze, 65 grs

Zijn er dingen die je mist in het huidige aanbod van papier?
Soms mis ik het gekleurde Rijnbank. Ik maakte er een paar jaar geleden een gevouwen uitnodiging mee voor een symposium over archiveren voor ontwerpers, georganiseerd door Premsela. Het harde fluorroze en diepe zwart op het knisperende zachtroze papier pakte heel mooi uit. Met het contrast wilde ik verwijzen naar de kwetsbaarheid van ontwerp archieven en de alarmerende situatie waarin ze zich vaak bevinden. Bij blootstelling aan licht zal het fluor verzwakken en verstoffen in het papier. Het dunne bankpost verwijst ook naar registers, ambtelijk werk en de procedures waarmee archiveren is omkleed.

Wat is je grootste frustratie op het gebied van papier?
De laatste tijd merk je door de malaise in de papierindustrie dat het schap flink is uitgedund. Je hebt dan iets uitgezocht en dan blijkt het uit het assortiment of ergens anders onder pseudoniem leverbaar. Daardoor mis ik overzicht.
Ook het oneigenlijk gebruik van papier – waar ik soms van houd – wordt lastiger. Vaak gaat het om soorten waarvan het eigenlijke gebruik al jaren terugloopt. Op een gegeven moment is het onvermijdelijk dat de productie stopt. Misschien is dat jammer, maar de referentie wordt ook zwakker, dus boet het ook in aan betekenis. Daarbij ben ik me bewust van het gevaar van zulke citaten; ik probeer het niet door te laten slaan in nostalgisch fetisjisme.

Is het voor ontwerpers makkelijk of juist moeilijk om aan informatie over papier, papiermonster en/of collecties te komen?
Tien jaar terug waren de collecties omvangrijker en overzichtelijker. Nu vallen er gaten en worden assortimenten teruggesnoeid. De benadering vanuit de papierhandel lijkt minder product gericht, maar marketing gestuurd en versnipperd. Zo raakt je brievenbus verstopt met mailings en monsterboekjes die het papier in een ‘creatieve’ context proberen te presenteren. Meestal slaat het de plank mis. Een foto kan soms handig zijn, maar al die expressie in het luchtledige ontneemt het zicht op het product.

Hoe zie je de toekomst van papier?
Veel drukwerk verdwijnt, dus ook veel papier. Boeken zullen – misschien met minder middelen – gemaakt blijven worden. De inhoud zal zich moeten onderscheiden voordat een ontwerper er mee aan de slag kan. Dat is op zich gezond.
Het papieraanbod slinkt en nivelleert, maar wie weet zijn kleine producenten in staat om tegen een redelijke prijs kleinere oplages te produceren, zodat je, als het digitale drukwerk verbetert, juist weer uitgesproken dingen kunt maken. Aan de andere kant moet je het belang van papier niet isoleren en overschatten. Je hebt als ontwerper, als het goed is, meer in huis dan alleen de papierwaaier. Vijftig jaar geleden was er waarschijnlijk lang niet zoveel keus, en ook toen werden er prachtige dingen gemaakt.

Door Robin Uleman