Sinds 2011 interviewt De Monsterkamer ontwerpers over papier. Wat is hun favoriete papier, wat zijn hun inspiratiebronnen en hoe zien zij de toekomst van papier? De vragen zijn steeds dezelfde, de antwoorden verrassen.

Wat is je favoriete papier en waarom?
Het assortiment van Munken is al meer dan 20 jaar mijn favoriet. Ik kan mij goed herinneren dat ik de Munken collectie Munken Print van Antalis is een ultiem boekpapier. Door de beste eigenschappen van houtvrij en houthoudend papier te combineren, heeft Arctic Paper een kwaliteit gecreëerd met een opdikking, stevigheid, oppervlak, leesbaarheid en bedrukbaarheid die perfect zijn voor boekproducties.  voor ontdekte tijdens een van mijn vele bezoeken aan mijn favoriete drukkerij, Albani Drukkers. Eindelijk een papiersoort die heerlijk zacht aanvoelde en net offwhite van kleur was. Echt een heel uniek en hip papiertje in die tijd.

Een van de eerste boeken waarvoor ik Munken Print gebruikte was het boekje met gedichten en tekeningen van Rinus van den Bosch; Buiten noch binnen gewoon. Het papier geeft in mijn beleving meerwaarde aan de poëtische, vaak grappige tekeningen en prachtige gedichten. Rinus is helaas veel te vroeg overleden. Voor dit project werkte ik daarom samen met zijn vriendin. Zij vertelde dat een uitgever ooit geïnteresseerd was een boek met zijn werk uit te geven. Rinus wilde heel graag een publicatie maken zonder omslag. Helaas had zijn toenmalige uitgever daar geen oren naar, omdat het volgens hem niet zou verkopen. Het boek moest en zou verschijnen met glanzend omslag. Dat was de reden voor mij om deze publicatie post mortem zonder omslag te ontwerpen. Buiten noch binnen gewoon is mede door deze ingreep een tijdloos en tegelijkertijd kwetsbaar boekje geworden, eigenlijk net als het leven zelf. De gehele uitgave was overigens binnen de kortste keren uitverkocht.

Buiten noch binnen gewoon van Rinus van den Bosch.

Buiten noch binnen gewoon van Rinus van den Bosch.

Buiten noch binnen gewoon van Rinus van den Bosch.

Buiten noch binnen gewoon van Rinus van den Bosch.

Munken Print heeft alleen een groot nadeel; het is een houthoudende papiersoort. Dat betekent dat het papier nog lignine bevat en hierdoor na enkele jaren geler aan de randen wordt. Ik dacht dat het wel mee zou vallen, maar voordat je het weet ben je 20 jaar verder en zijn mijn bewijsexemplaren flink vergeeld. Met pijn in mijn hart heb ik de houthoudende papiersoorten voorgoed verbannen uit mijn ontwerpen en alleen nog toegepast als de verkleuring van het papier onderdeel is van het concept.

Kun je een voorbeeld geven van een ontwerp dat je hebt gemaakt, waarbij papier een bijzondere of juist heel functionele rol speelt?
Bij vrijwel alle boeken die ik heb ontworpen vertelt het papier iets over de inhoud van het boek. Bij één ontwerp kreeg het papier – of beter gezegd; de vergankelijkheid van houthoudend papier – de hoofdrol. Het was het ontwerp voor de publicatie Toegepaste werkelijkheid. De werkelijkheid ervaar je op ieder moment van de dag, en iedereen ervaart dat begrip op een eigen manier vanuit een persoonlijk perspectief. Met Toegepaste werkelijkheid presenteerde kunstinstituut Heden uit Den Haag een aantal kunstenaars voor wie de realiteit van het alledaagse niet alleen een inspiratiebron is, maar ook meteen het werk zelf. Dit maakt het dat het geen toegepaste kunst is, maar de werkelijkheid toegepast.

Toegepaste werkelijkheid van galerie Heden uit Den Haag. Alledaagse objecten worden op de boekjes geplaatst om een unieke omslag te creëeren.

Ik wilde met mijn ontwerp ook reageren op dit thema en besloot op zoek te gaan naar het meest houthoudende papier van dat moment. Dat was nog niet zo eenvoudig. Papierleveranciers begrepen het idee niet en wilde geen papier samples sturen. Uiteindelijk heb ik toch een aantal papierleveranciers zo ver gekregen zodat het testen kon beginnen. Ik heb alle stukken papier in de vensterbank gelegd met daarop een (dagelijks) voorwerp zodat een deel van het papier was afgedekt. Na een week haalde ik het voorwerp eraf en zag welk velletje het meest verkleurd was. Deze papiersoort werd het papier voor het omslag. Een week voor de opening van de expo lag mijn hele studio en de zolder van Heden vol met omslagen. Klaar om te verkleuren in de zon. Elk omslag is door deze ingreep uniek geworden.

Toegepaste werkelijkheid van galerie Heden uit Den Haag.

Hoe belangrijk is de papierkeuze in de ontwerpen die je maakt? Besteed je veel tijd aan het uitzoeken van papier?
Zeer belangrijk! Soms ben ik wel een dag bezig met het kiezen van een papiersoort. Ik zoek als ontwerper altijd naar unieke verhalen, de essentie achter het werk, het motief om te doen wat de kunstenaar denkt te moeten doen; de noodzaak om te creëren. Tegenwoordig verbind ik deze kennis met de vraag waarom dit boekje zou moeten bestaan? Wat kan er met dit boekje bereikt worden? Ik probeer vervolgens deze vragen, de beelden en verhalen van de kunstenaar, of in sommige gevallen de verhalen óver de kunstenaar, om te zetten naar een ontwerp dat net als het papier past als een goed-zittende jas en zo de inhoud van het boek complementeert.

Kun je een ontwerp van een andere ontwerper aanwijzen waarvan de papierkeuze je aanspreekt?
Ik raakte verliefd op het ontwerpen van boeken door het ontwerp, de bindwijze en de papierkeuze van de postzegelboekjes van Irma Boom.

Zijn er dingen die je mist in het huidige aanbod van papier?
Toen ik een van de gelukkigen was om mee te reizen met Antalis naar Munkedal in Zweden werd mij deze vraag ook gesteld.
Wat ik toen miste was een Munken soort die net iets witter was dan Munken Lynx Het ongestreken, gladde oppervlak van het Munken Lynx en de natuurwitte tint zorgen voor een exclusieve en tegelijkertijd authentieke uitstraling, met een natuurlijk papiergevoel. . We kregen een paar samples te zien en hebben de meest ideale tint gekozen. Later kwam Jan van Eerd mij vertellen dat ze een nieuwe papiersoort hadden ontwikkeld naar aanleiding ons advies. De naam was Munken Kristall Het ongestreken, gladde oppervlak van het Munken Kristall en de hagelwitte tint zorgen voor een exclusieve en tegelijkertijd authentieke uitstraling, met een natuurlijk papiergevoel.. Heel leuk om bij te dragen aan de geboorte van een nieuw soort.

Wat ik de laatste jaren mis is een grote verscheidenheid in dunne papiersoorten. Een aantal jaar geleden had ik een prachtige half doorschijnende papiersoort gevonden voor het (eerste) boekje Starting a Universe voor Lizan Freijsen. Lizan is kunstenaar en heeft al 15 jaar een fascinatie voor vlekken. Inmiddels bestaat haar archief uit duizenden zelf gevonden en gefotografeerde vlekken van de meest uiteenlopende soorten. Dit archief is de basis waar haar werk uit voortvloeit.

Starting a Universe van Lizan Freijsen.

Starting a Universe van Lizan Freijsen.

Starting a Universe van Lizan Freijsen.

Ze laat zich inspireren door de vormen, kleuren en het natuurlijke gedrag van een vlek. Haar eerste werken spitste ze toe op vochtvlekken; vlekken die ontstaan door vocht op plafonds en muren. Iets wat haar al van kinds af aan fascineerde. Elke vlek categoriseerde ze in groepen en gaf ze een naam. Dit archief was zo belangrijk dat ik het een prominente plek in het boekje heb gegeven.

Het gedrag van de vlekken wilde ik benadrukken met de papierkeuze. Door het dunne, half transparante papier sijpelden de vlekken laag voor laag door dit prachtige papier heen, precies zoals de manier waarop vochtvlekken op het plafond ontstaan. Voor haar tweede boek wilde ik hetzelfde papier gebruiken, maar helaas bestond de papierfabriek niet meer. We hebben toen voor de Opakal Opakal van Igepa is een mat gekalanderd houtvrij dundruk met een zeer hoge opaciteit (ondoorzichtigheid van het papier).  (60 g/m2) gekozen. Lang niet zo transparant als in het eerste boekje, maar het deed zijn werk. Meer keuze in dunne papiersoorten, geschikt voor offset, zou een welkome aanvulling zijn.

The living surface van Lizan Freijsen.

The living surface van Lizan Freijsen.

Wat is je grootste frustratie op het gebied van papier?
Dat heel veel papiersoorten niet meer bestaan. Fabrieken zijn een voor een door de moordende concurrentie omgevallen. Hierdoor is mijn papiercollectie niet altijd meer even up-to-date waardoor ik soms na uren zoeken het ideale papiertje kies, dat vervolgens niet meer bestaat.

Is het voor ontwerpers makkelijk of juist moeilijk om aan informatie over papier, papiermonsters en/of collecties te komen?
Inmiddels heb ik een hele grote papiercollectie. In de eerste jaren van mijn beroepspraktijk waren de papierleveranciers soms wat terughoudend met het leveren van samples of specifieke papiersoorten. Door de lange relaties die ondertussen zijn ontstaan met drukkers en leveranciers kan ik tegenwoordig alles bestellen wat ik nodig denk te hebben.

Hoe zie je de toekomst van papier?
Ik zie een rooskleurige toekomst. Juist in het vluchtige digitale tijdperk waarin we ons bevinden, zijn kunst- en design boeken en boeken over maatschappelijke fenomenen, waardevolle documenten voor de toekomst. Een fysiek boek is vaak een tijdscapsule van een afgerond moment, een representatie van een gegeven tijdperk. De kunstenaar, ontwerper of wetenschapper heeft jaren gewerkt aan een onderzoeksvraag die relevant is voor dat specifieke moment en wellicht voor de verre toekomst. Het vastleggen van zo’n onderzoek of project in boekvorm zorgt voor het afronden, reflecteren en tenslotte zichtbaar maken van het hele proces.

Interview door De Monsterkamer met Renate Boere.