De eerste editie van Paper Jam, het jaarlijks verschijnende magazine gewijd aan papier in al haar facetten, richtte zich op het geluid van papier. Op donderdagavond 2 februari 2017 werd de tweede editie ten doop gehouden in de clubruimte van Studio/K. Stilzwijgend werd de naam van het tijdschrift veranderd in Plain Paper.

Het jongste nummer van het Engelstalige, door Esther Krop (De Monsterkamer) in samenwerking met grafisch vormgever Philip Stroomberg (Stroomberg) ontworpen en geproduceerde, magazine gaat in op het thema oppervlakte (surface). De nadruk ligt nu meer op het gevoel van papier, alhoewel Vincent Bijlo dit nummer ook prima vindt klinken.

Vanuit alle hoeken en disciplines van de papierwereld wordt medewerking verleend aan Plain Paper. Kunstenaars worden uitgenodigd om aan beeldbijdragen te werken en professionals op het gebied van papier, drukwerk, lithografie en bindwerk leveren materialen en faciliteren de productie van het tijdschrift. Een deel van het plezier bestaat uit het verkennen van uitersten in wat er mogelijk is wat betreft het gebruik van papier. Wie de ribkartonnen envelop waarin Plain Paper dit keer verpakt zit opent, treft gelijk een waarschuwing verkleed als motto: “Those who go beneath the surface do so at their peril.” (Oscar Wilde) Maar meer nog dan de eventuele verleiding die dit oproept om onder de oppervlakte te duiken, verleidt Plain Paper om aan de oppervlakte te blijven, de met zorg uitgekozen papiersoorten te strelen, te betasten, door de vingers te laten glijden.

Een indrukwekkende lijst van 43 deelnemers wordt bedankt: kunstenaars, ontwerpers, drukkers en andere papierspecialisten. De meesten van hen waren present op de feestelijke presentatie met papiermarkt, live interviews, een dj en heerlijke verse pizza’s en samosa’s.

Tjokvol was de zaal al vanaf de aanvang om 17:00. Experts in papier hadden hun beste waar zij aan zij op tafels uitgestald. Papiernieuwtjes werden uitgewisseld en er werd geestdriftig uitleg gegeven aan geïnteresseerden over de nieuwste papieren op de markt, allerhande technieken om papier te bedrukken, te binden, te pregen, door 3D-printers te geleiden en zo meer. Het nieuwe nummer van Plain Paper vormt er de artistieke staalkaart van.

Rond 18:00 werd het tijd om de kunstenaars publiekelijk aan de tand te voelen over hun bijdragen, eventueel ondersteund door de technici die hun wensen naar drukwerk wisten te vertalen. Grafisch vormgever Chantal Hendriksen nam de rol van interviewer aan. Ze dankte Esther en Philip voor hun initiatief en vond het tijdschrift er “ongelofelijk goed uitzien”.

Allereerst een paar vragen voor Esther en Philip over het waarom van Plain Paper en hoe het ‘blanco’ begon met vijf kunstenaars. Philip schuift de waarom-vraag meteen door naar Esther, die vooral benadrukt dat iedere partij in het papierwezen (drukkerij, binderij, afwerking) zijn kunnen kan tonen en de grenzen van het mogelijke verkent. Philip voegt daar nog aan toe dat het de bedoeling is om mensen los te laten gaan op het thema papier en oppervlak. Chantal zegt het tijdschrift op het eerste gezicht “vrij abstract” te vinden, zonder logische volgorde, en had de neiging om het uit elkaar te halen om te zien hoe het in elkaar zit. Terwijl een videoprojectie op de achtergrond clips vertoont van het productieproces, vertelt Esther dat er voor het omslag 50 kleuren gebruikt zijn van het Colorplan papier van G.F. Smith waarop 10 verschillende embossings zijn aangebracht. En wie zich afvroeg waarom grote delen van de auteursbiografieën en bedrijfstoelichtingen niet goed te lezen waren, kreeg de tip om met bijvoorbeeld een nagel of een muntje de zilveren “scratch off” inkt af te krabben, zoals bij een kraslot.

Stephan Keppel wordt op het podium geroepen om iets over zijn beeldbijdrage te vertellen. Stephan is erg geïnteresseerd in oppervlakken. Hij heeft enkele pagina’s gezeefdrukt met een matte, witte inkt. Twee van die beelden zijn afgeleid van foto’s die hij op Manhattan maakte van dichtgekalkte ramen, waar met grove, brede kwaststreken witte verf overheen wordt gesmeerd. In Plain Paper probeerde hij dat kalk- of yoghurtachtige grafisch te vertalen naar zeefdrukwerk op zwart papier.

De kunstenaarsbijdragen omvatten elkaar als de schillen van een ui. Stephans bijdrage zit om de volgende heengevouwen, een facsimile van een deel van het tijdschrift Barbarber (“Tijdschrift voor teksten”), no. 59 dat verscheen in april 1968. Bernlef, G. Brands en K. Schippers zaten in de redactie. Geen toelichting helaas van een oorspronkelijk redactielid, Schippers had zich afgemeld.

Dit nummer van Barbarber bestond exclusief uit voorbeelden van behangpapieren. Lithograaf Marc Gijzen vertelt over hoe hij probeerde het reliëf van de oorspronkelijke uitgave over te dragen op een ander papier. Of minstens de suggestie van reliëf te verkrijgen, door in het scannen van de originele pagina’s de randen te laten staan voor dieptewerking. Het ging om de vraag hoe het ene papier op een ander papier reageert. “Waarom behang, Philip?”, vraagt Chantal. “Omdat je met behang oppervlakten kunt veranderen,” antwoordt Philip. Afsluitend wordt Stephan nog bedankt voor de tip om een deel van deze bijzondere Barbarber in Plain Paper op te nemen.

Nu is het de beurt aan de blinde schrijver, cabaretier en acteur Vincent Bijlo om iets te vertellen over zijn in braille gedrukte aandeel. In het ‘lezen’ van braille komt het aan op tactiliteit. In het drukken ervan komt het aan op stevig papier. Bijlo vertelt over hoe hij van kinds af aan al papier door zijn handen liet glijden. Braille-papier bestond vroeger uit karton met scherpe randen waar je makkelijk je vingers aan kon snijden. Om het nieuws tot zich door te laten dringen, ritselde Bijlo uren met de krant. Nieuws bestaat voor hem uit geur en geluid. Papier betekent rust en geduld, zegt Bijlo. Het is allengs naar de randen van de maatschappij verbannen, maar het blijft voor Bijlo ‘waanzinnig’, ‘mystiek’, en ‘beloftevol’. En waar lette je op bij het bevoelen van papiersoorten voor je bijdrage, vraagt Chantal. Volgens Bijlo is het belangrijk dat de Braille-puntjes goed houden. Hij kwam uit op de Curious Matter, een sterke papiersoort die hij ‘plechtig’ noemt, ‘als een document’. Een vertegenwoordiger van leverancier Antalis licht toe dat het papier is voorzien van een laagje aardappelzetmeel om het oppervlak wat ruwer te maken. En het geeft een ‘los gevoel’ aan het papier.

Typograaf Bas Jacobs vertelt over de ‘polyglyphs’ waarvan zijn ontwerpbureau Underware er enkele aan Plain Paper bijdroeg. Chantal vraagt wat ze zich moet voorstellen bij die zogeheten ‘polyglyph’. Jacobs legt uit dat het gaat om lettervormen die meerdere letters tegelijk kunnen representeren. Woorden geschreven in polyglyphs kunnen dus op meerdere manieren gelezen worden. Een voorbeeld uit Plain Paper wordt aangehaald, waarin het woord ‘donor’ ook als ‘paper’ kan worden gezien. Deze polyglyphs zien eruit alsof ze met een dikke viltstift zijn aangebracht, vette handgeschreven letters met poreuze randen. Esther heeft voor de bijdrage van Underware het papier Munken Kristall Rough van Arctic Paper gekozen. Omdat Bas met de hand schrijft, wilde ze een papier waarin de inkt goed kan vloeien, een ongestreken en opgedikt papier met een wat ruw oppervlak.

De bijdrage van kunstenaar Cindy Moorman, getiteld Position(s) 39 | 65 ziet er weer compleet anders uit. Op Chantals vraag wat ze voor Plain Paper heeft gemaakt, antwoordt Moorman dat ze de uitdaging wilde aangaan om iets voor een magazine te maken dat je het gevoel geeft in te zoomen. Om dat effect te bereiken toont ze pagina’s achtereen met stippen in primaire kleuren en zwart en wit, terwijl ze in het midden van de pagina’s kaders heeft laten stansen. Met het omslaan van de pagina’s verkleinen de stippen (met uitzondering van een stip in het midden) en veranderen de uitgestanste kaders van grootte en positie. Het luik wordt afgesloten met een stickervel met gekleurde stippen. De stippen refereren aan een performance met acteurs, aldus Moorman, die geometrische vormen acteren. De stippenpatronen vormen als het ware groepsscènes van bovenaf gezien. Met de stickers wordt de lezer van Plain Paper uitgenodigd om de posities naar eigen inzicht aan te passen.

In het hart van de ui, ingesloten door de vijf andere bijdragen, bevindt zich het katern met een selectie collage’s uit het archief van kunstenaar Ruth van Beek, die de presentatie helaas niet kon bijwonen. Esther en Philip verklaren beiden fan te zijn van Ruths werk. Op een van hun bezoekjes aan haar site ontdekten ze onder andere collages van dubbelgevouwen konijnen en scans van allerlei materiaal dat ze verzamelt. Haar werk gaat ook over ‘aanraken en voelen’, aldus Esther. Vandaar een klein, volgens de boekbinder met een cahiersteek meegenaaid, katern van dundruk papier waarop enkele grofgerasterde foto’s te zien zijn van vingers die een opengeslagen boek betasten. Het papier, dat ook voor het drukken van Bijbels wordt gebruikt, had volgens de eveneens op het podium geroepen vertegenwoordiger van Brockhaus een fantastisch geluid. Zo is er bij de focus op oppervlak ook geen ontkomen aan hoe papier klinkt.

De aanwezige kunstenaars en vakmensen werd het naadje van de kous gevraagd. Er viel zoveel te melden over deze bijzondere papierkunsten in tijdschriftvorm, dat de mondelinge toelichtingen op al die ideeën, technieken en technische uitdagingen meer dan dubbel zo lang duurde dan gepland. Het eventuele ongemak in de volle, warme zaal werd ruimschoots goedgemaakt door de gezellige sfeer, de met groot gemak rondgedeelde drankjes en de heerlijke catering.

“Last but not least”, bedankt Esther de drukker Zwaan Printmedia, die op het verzoek om medewerking meteen zeiden “We doen het!”. Het bleek behoorlijk ingewikkeld om al die lijntjes te volgen. “Geweldig, Pascal!” Pascal ondersteunt dit klimaatneutrale initiatief – met héél veel handwerk en eindeloos heen en weer rijden met dozen – waarin producenten en concurrenten worden samengebracht van harte. Hij vond het leuk om met Esther en Philip zaken zoals papierformaten en looprichtingen af te stemmen aan de drukpers.

Plain Paper –The Surface Issue is te koop via www.plainpaper.nl of in de boekwinkel.

Diverse kunstenaars hebben speciaal voor deze uitgave een bijdrage gemaakt:
Ruth van Beek
Vincent Bijlo
Stephan Keppel
Cindy Moorman
Underware
Ook is er een facsimile uitsnede uit het tijdschrift Barbarber nr 59 opgenomen

Plain Paper is een gezamenlijke inspanning van de volgende bedrijven:
AGA Color Solutions, Antalis, Arctic Paper, Arjo Wiggins, Brink Omega, CBB, CordenonS, De Bink, Drukgoed Amsterdam,FopmaWier boekbinderij, Geese Papier, G.F Smith, Helder Zeefdruk, Igepa, James Cropper, Moorman Karton, Marc Gijzen, Mohawk, Oorbeek Stansmessen, Papyrus, Winter & Company, Wostavin en Zwaan Printmedia.

Het magazine bevat deze papiersoorten:
Circle Gloss, Colorplan in 50 kleuren en 10 embossings, Curious Matter, DuO-Oktav, Elation, JAC Script, Microflute e-golf cardboard, Monnalisa, Multidesign Smooth, Munken Kristall Rough, Superfine, Wibalin Lite.

Fotografie: Justina Nekrašaitė.

♥

Het activiteitenprogramma van De Monsterkamer in 2017 wordt ondersteund door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.