Wat is je favoriete papier en waarom?
Dat is een vraag die niet eenduidig te beantwoorden is. Ik heb en had veel favoriete papiersoorten. Toen ik begin jaren tachtig startte als ontwerper/zeefdrukker en als uitgever, richtte de papierhandel zich nog exclusief op de drukkerswereld. Een papiercollectie in het atelier van een zelfproducerend ontwerper was onbestaanbaar. Dus was je aangewezen op de papierkennis van en op de beschikbare collecties bij de drukkers met wie je samenwerkte.

Voor zeefdruk was de keuze simpel: offset of mc. Van die papiersoorten had ik altijd een aantal pakken op voorraad. Maar al snel ontdekte ik dat je ook prachtige resultaten kon bereiken op pakpapier en op krantenpapier.

Ine Schröder Omslag: Kraftliner (300 g/m2) Binnenwerk: Munken Lynx (150 g/m2)

Voor de eerste boekproducties zocht ik een getint houtvrij offset dat enigszins aansloot bij de boeken die ik bewonderde zoals de Belleterie-serie van Jacques Janssen (Athenaeum-Polak & Van Gennep) of de dundrukedities van Van Oorschot. In de collectie van Proost & Brandt ontdekte ik Mellotex waarop de eerste tien uitgaven van mijn uitgeverij werden gedrukt. Ik realiseerde mij toen nog niet hoe duur die papiersoort was. Er was weinig alternatief dus werd voor latere uitgaven vaak romandruk ingezet.

In de tweede helft van de jaren tachtig ontdekten de papierboeren de ontwerpersmarkt en werd het mogelijk uitgebreide collecties in je studio te krijgen. Het was een rijk bezit, het volledige aanbod van de eerder genoemde Proost & Brandt, van Bührmann Ubbens, Classen, Lutkie en Smit, MoDo Van Gelder, Scaldia, Alpha en Schleipen. Je had overzicht en daarmee grip op de grondstof van je product. Mellotex werd ingeruild voor betaalbaarder milieuvriendelijke papiersoorten als Bioset en Biotop. En toen ik ook steeds meer boeken met beeld op mijn bureau kreeg zocht ik eindeloos naar alternatieven voor halfmat mc. Provolumen/Gardapat, Editor, Furioso en Prelude waren soorten waarmee ik destijds graag werkte.

Han Bennink. Covert art for ICP and other labels Bandpapier: HV Offset (120 g/m2) Binnenwerk: Arctic Volume (135 g/m2)

Met de komst van Grafisch Papier veranderde de markt. Aanvankelijk was ik niet onder de indruk van de twee eenvoudige waaiers en de daarop volgende reeks boekjes. Maar Grafisch Papier besefte, denk ik, als eerste hoe belangrijk de rol van de ontwerper bij de papierkeuze geworden was en door die beroepsgroep op maat te bedienen was deze firma al snel niet meer weg te denken. Zij zette vanaf dan de trend. Het grote succes van de Arctic/Munken-papieren was het resultaat. De recessie van de jaren ’00 bracht de nodige faillissementen en fusies in de papierbranche. Daardoor is het papieraanbod verschraald en is de leverbaarheid een onzekere factor geworden.

Ik realiseer mij dat in dit verhaal bijzondere soorten die ik graag toepaste, zoals zwartboard, kraftliner, (mini)golf, houtbord, natronkraft, presspan, fluweelkarton, holoprism of dexterkrep, niet aan de orde komen. Dat komt omdat mijn praktijk zich steeds meer richt op functionaliteit. Economische en praktische haalbaarheid staat daarbij voorop, een ontwikkeling die door de crisis eerder door zal zetten dan afremmen. Dat is jammer, maar het dwingt de ontwerper om binnen steeds strengere randvoorwaarden zijn of haar creatieve vrijheid te zoeken, ook in de papierkeuze.

Megacities. Exploring a Sustainable Future Omslag: Invercote (300 g/m2) Binnenwerk tekst: Muncken Print Extra (115 g/m2) Binnenwerk beeld: Mat MC (135 g/m2)

Kun je een voorbeeld geven van een ontwerp dat je hebt gemaakt, waarbij papier een bijzondere of juist heel functionele rol speelt?
De complexe inhoud van John Hejduk’s Berlin night, de publicatie bij een van de openingsactiviteiten van het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam (1993), dwong tot een oplossing waarin de papierkeuze doorslaggevend bleek. Ik zeg het in mijn monografie Werktitel: Piet Gerards, grafisch ontwerper zo: ‘De fantastische bouwsels die in het beeldend werk van architect John Hejduk figureren, komen als pictogrammen terug in zijn poëtische teksten, waar ik ze letterlijk als karakter in de regels neerzette. Dat bracht mij op het idee de verklarende teksten bij zijn tekeningen ook ‘letterlijk’ te plaatsen op hetgeen ze aanduiden. Ik wilde liever niet naast elk werk een schematisch tekeningetje met tekst en uitleg, zoals ik dat gezien had in andere boeken over Hejduk’s werk. Omdat het uitgesloten was de tekst over de afbeeldingen te drukken, ontstond de oplossing in de vorm van tweezijdig bedrukte, transparante tussenbladen. […]’ De papierkeuze, in dit geval dus een calquepapier in combinatie met een stevig hv-offset, was hier dus doorslaggevend. Voor het omslag koos ik trouwens zwartboard dat eenzijdig en aflopend gepreegd werd. De afwerkingswijze is wire-o. [zie voor de volledige tekst pagina 129-133]

John Hejduk’s ‘Berlin night’

Hoe belangrijk is de papierkeuze in de ontwerpen die je maakt? Besteed je veel tijd aan het uitzoeken van papier?
De papierkeuze is slechts een van de bouwstenen waarmee een boek gebouwd wordt. De andere zijn onder andere letterkeuze, formaat, bindwijze. Ze hangen nauw met elkaar samen en ze worden in hoge en in toenemende mate beïnvloed door de commerciële intenties van de opdrachtgever (zie de slotalinea van het antwoord op de eerste vraag).

Elke nieuwe papiersoort die binnenkomt wordt op zijn mogelijkheden bekeken en vervolgens blijkt het onmogelijk het monster zo op te bergen dat je kunt terugvinden. In de praktijk fungeren de bijna 600 eigen boekproducties ook vaak als ‘papiercollectie’. Papiersoorten die we momenteel graag voor boekproducties inzetten zijn Lessebo, Munken Lynx en Munken Print, Biotop, Arctic Volume, Freelife, Go Matt.

Pierre Kemp. Een leven Stofomslag: Tom & Otto, gesatineerd MC (135 g/m2) Binnenwerk tekst: Oria Offset (80 g/m2) Binnenwerk beeld: Biocoat Silk, getint MC (100 g/m2)

Kun je een ontwerp van een andere ontwerper aanwijzen waarvan de papierkeuze je aanspreekt?
Omdat ik een boek zie als een functioneel ding en niet als een object is voor mij elk boek dat lees- of kijkbaar en bovendien bladerbaar is een voorbeeld.

Zijn er dingen die je mist in het huidige aanbod van papier?
Een wensdroom is al jaren-, wat zeg ik: decennialang een ‘overall papiercollectie’ met een bruikbare indeling.

Complot rond een vierkant. De goodwilluitgaven van Drukkerij Rosbeek (1969-2006) Bandpapier en binnenwerk: Lessebo White 1.3 (130 g/m2)

Wat is je grootste frustratie op het gebied van papier?
Dat die ‘overall papiercollectie’ er nog niet is en er natuurlijk ook nooit zal komen. De Monsterkamer is overigens een prachtig initiatief. Elke ontwerper zou over een dependance van die kamer moeten kunnen beschikken.

Is het voor ontwerpers makkelijk of juist moeilijk om aan informatie over papier, papiermonster en/of collecties te komen?
De makkelijkste weg is die via de drukker met wie je samenwerkt. Hij kan je informeren over prijs, drukformaten, bedrukbaarheid, looprichting en andere wezenlijke zaken.

door Piet Gerards