Wat is je favoriete papier en waarom?
Papier dat relevant is in relatie tot de opdracht. Dat hoeft niet per definitie mooi te zijn. Ik heb best wel een zwak voor alles waaraan je denkt bij het woord ‘paperassen’. Flinterdunne formulieren waarmee je kunt wapperen bijvoorbeeld of een afgescheurd stuk kettingpapier, officiële documenten van de notaris, zalmroze bekeuringen, kassabonnetjes of knisperende bijsluiters. Papier dat een zekere alledaagse vanzelfsprekendheid heeft maar sterke associaties oproept met bepaalde functies, organisaties of vakgebieden. Bij voorkeur is dat dun papier, ongestreken en licht transparant. Belangrijk is ook het geluid. Formulieren die ritselen als je ermee werkt, lijken je te vertellen dat je goed bezig bent.

Graph van Issey Kitagawa (2002)

Meer specifiek: een prachtig licht transparant papier kwam ik ooit tegen in het Japanse tijdschrift Graph van Issey Kitagawa, die zowel drukker als ontwerper is. Jarenlang wilde ik dat papier gebruiken maar er was nooit iets te bestellen dat in de buurt kwam. Nu is er Ibo One.Ibo One is een 60 g/m2 dundruk papier, ontwikkeld door Irma Boom Office in samenwerking met Igepa Nederland. Het papier is cremewit en heeft een mooie transparantie en knisperend geluid. van Igepa, dat lijkt er enigszins op.

Boekontwerp ‘Mirrored Memories’ (2009) voor Takako Hamano

Boekontwerp ‘Mirrored Memories’ (2009) voor Takako Hamano

Kun je een voorbeeld geven van een ontwerp dat je hebt gemaakt, waarbij papier een bijzondere of juist heel functionele rol speelt?
De brochures die ik al een paar jaar ontwerp voor de tentoonstellingsserie Sensory Spaces in Museum Boijmans van Beuningen. In het omslag hebben we de plattegrond van de expositieruimte gepreegd. Die plattegrond vormt het kader van de serie. Ik maak de rol van de ruimte mede voelbaar door voor iedere editie een iets hoger gramsgewicht van Munken Lynx Munken Lynx is een ongestreken design papier met een glad oppervlak en een natuurwitte tint. te gebruiken voor het omslag, waardoor de gepreegde plattegrond tot leven komt. Het omslag van de publicatie is gedurende de serie stiekem al van 70 grams gegroeid naar 400 grams. Het interessante is dat het een spel overlevert van vorm en voelbaarheid. In de lage gramsgewichten is de vorm van de preeg scherp maar weinig voelbaar en in de hogere gramgewichten is de preeg juist zeer voelbaar maar is de vorm ervan vager. Over voelen gesproken: toen het omslag precies het dubbele gramgewicht had van het binnenwerk dachten sommige mensen dat ze de laatste pagina van het binnenwerk hadden overgeslagen. Gevolg: ze probeerden een niet bestaande pagina los te peuteren van de achterzijde. Ik vind het wel grappig dat je kennelijk kunt voelen dat de ene pagina precies twee keer zo dik is als de andere…

Brochure ‘Sensory Spaces’ 6 en 7 (2014) voor Museum Boijmans van Beuningen

Brochure ‘Sensory Spaces 5’ (2014) voor Museum Boijmans van Beuningen

Een ander voorbeeld waarbij papier een belangrijke rol speelt is een boek op A3 formaat voor de Japanse kunstenares Takako Hamano dat het midden houdt tussen een beeldvertelling en een schetsboek. We zochten iets om herinneringen aan twee verschillende werelden (Nederland en Japan) in de vorm van foto’s, teksten en illustraties op een dromerige manier met elkaar in verband te brengen. We kozen ervoor om de werelden gespiegeld op enigszins transparant papier tegenover elkaar te plaatsen, op een manier waardoor ze zowel gescheiden als verweven zijn te ervaren. Het papier dat we hiervoor gebruikten is Milo. Het heeft precies de juiste mate van transparantie om gespiegelde teksten onopvallend door het papier heen goed leesbaar te krijgen. Het papier heeft een prachtige zachte uitstraling en geeft daarmee de teksten die door het papier komen iets dromerigs mee. Het resultaat is dat je verschillende niveaus van perceptie door elkaar heen ervaart. Wat we niet hadden verwacht, was dat de illustraties, ook qua kleur, fantastisch uitkomen op Milo. De pagina’s met illustraties lijken eigenlijk helemaal niet gedrukt, het ziet er eerder uit alsof Takako die illustraties zelf met de hand in het papier heeft gesmeerd.

Hoe belangrijk is de papierkeuze in de ontwerpen die je maakt? Besteed je veel tijd aan het uitzoeken van papier?
Erg belangrijk uiteraard. Papier moet het juiste gevoel hebben. Een ontwerp kan totaal mislukken door een verkeerde papierkeuze. Ik moet me een voorstelling kunnen maken van hoe de bedrukking er op bepaald papier uit zal gaan zien, welk geluid het maakt en hoe het papier werkt op het formaat dat ik voor ogen heb. Ik ga vaak ook op de meest vreemde plekken naar velletjes papier staan staren omdat ik benieuwd ben wat er van de kleur overblijft in belabberd licht. Maar de keuze moet natuurlijk ook nog binnen het budget passen. Ik probeer te vermijden dat ik er te lang over blijf twijfelen omdat er dan geen tijd meer is om een dummie te maken. Als je dan eenmaal papier hebt uitgekozen komt het geregeld voor dat je in de drukkerij toch nog met de techniek moet reageren op de eigenschappen van het papier om echt het gewenste eindresultaat te krijgen.

Kun je een ontwerp van een andere ontwerper aanwijzen waarvan de papierkeuze je aanspreekt?
Ik raak altijd geïnspireerd door drukwerk dat ofwel heel doordacht is, zoals de boeken van Mevis en van Deursen, of werk waar juist maar een eind op los is ontworpen. Ik zal een voorbeeld van dat laatste geven. Het betreft een hyper-eclectisch vormgegeven nummer van het Japanse tijdschrift TN Probe uit 1995 over de generieke stad van Rem Koolhaas. Het is niet te geloven wat de ontwerpers van Tycoon Graphics uit Tokio allemaal uit de kast hebben getrokken. Het wemelt van de verschillende (exotische) papiertjes en is volgeplakt met stickers in de meest bizarre vormen. Hoewel de vormgevingskeuzes voor mij — als niet-Japanner — volstrekt onbegrijpelijk zijn, krijg ik toch de indruk dat er met die papiersoorten inhoudelijk interessante dingen uitgehaald zouden kunnen zijn. Zo moesten bepaalde transparante pagina’s om de een of andere duistere reden fungeren als een soort raam, of het was belangrijk om ze te bedrukken met vormen die weer precies passen op foto’s een bladzijde verder. Fascinerend. Het kan ook zo zijn dat die papiersoorten helemaal niet zo slim gebruikt zijn, maar dat het voor mij zo lijkt, en dat ik de clue van het papiergebruik over het hoofd denk te zien omdat de hele publicatie zo’n Lost-in-Translation gevoel geeft.

TNProbe 2 (1995)

TNProbe 2 (1995)

Zijn er dingen die je mist in het huidige aanbod van papier?
Ja, Cornfinish, papier met een mooie maiskorrelpersing. Het werd vroeger weleens gebruikt op het omslag van autofolders. Op de omslagen van het tijdschrift Fantastic Man wordt het nog steeds gebruikt. Ik heb weleens gehoord dat dit papier speciaal voor het tijdschrift wordt gemaakt.

Wat is je grootste frustratie op het gebied van papier?
Dat papiersoorten of gramgewichten plotseling niet meer leverbaar zijn en je daardoor halverwege een serie publicaties moet overschakelen op iets anders.
Uitermate frustrerend. Verder is het irritant als je als ontwerper geen invloed op de papierkeuze kunt uitoefenen, bijvoorbeeld omdat opdrachtgevers vanwege het budget plotseling met digitale printers willen werken of omdat binnen een instelling vooraf al is bepaald dat al het drukwerk op hetzelfde papier moet worden gedrukt.

Is het voor ontwerpers makkelijk of juist moeilijk om aan informatie over papier, papiermonsters en/of collecties te komen?
Met die papiersoorten die steeds verdwijnen is het lastig om overzicht te houden van het actuele aanbod, maar als ik drukkers of papierleveranciers bel krijg ik daarentegen snel en duidelijk informatie en heb ik altijd snel papiermonsters in huis.

Hoe zie je de toekomst van papier?
Communicatie op papier resulteert automatisch in een object. Dat is een kwaliteit die digitale media nog missen. Ik denk dat er daarom voorlopig nog wel even een markt voor papier zal blijven bestaan.

Interview door De Monsterkamer met Peter van den Hoogen