Eco-laminaat is niet duurzaam
Als groene handvatten voor grafisch ontwerpen worden gegeven (Graficus, september 2011) juich ik dat van harte toe. De wereld van papier en karton heeft in relatie met duurzaamheid veel te bieden. Maar dan toch niet het gebruik van ‘eco-laminaat’, waarmee het magazine Graficus pronkt. De cover van de septemberuitgave is gemaakt van eco-laminaat. Volgens de toelichting – en leverancier CMH – “composteert het tien tot vijftien keer sneller dan conventioneel laminaat”. Zo wordt eco-laminaat gepresenteerd als goed voorbeeld van “een groen stukje drukwerk”, mede in de opmaat naar de Dag van Duurzaam Drukken en Verpakken (!), in oktober vorig jaar.

Eco en laminaat gaan niet samen. Of de grondstof een fossiele of biogene herkomst heeft, een laminaat is per definitie niet eco. Zodra papier of karton is gelamineerd (of gecacheerd of geëxtrudeerd), mag het na gebruik niet bij het oudpapier en wordt het niet hergebruikt maar verbrand. Verbranden is minder eco dan hergebruiken, dat weet iedereen. Laminaat dat wel bij het oudpapier wordt gedaan, verstoort het recyclingproces van papier en karton omdat de folie niet losweekt van het papier of karton. Daarom is het ongeschikt voor recycling bij het oudpapier. Onder meer om deze reden (maar ook vanwege de restinhoud) mogen kartonnen koffiebekers en drankenkartons niet bij het oudpapier worden ingezameld. Het karton van een melkpak is tweezijdig voorzien van kunststof (pe-extrusie) om het vloeistofdicht te maken. Drankenkartons en andere laminaten kunnen wel gerecyceld worden, maar daar is een strikt gescheiden inzameling en aparte verwerkingstechniek voor nodig. Nederland kent zo’n systeem niet, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Belgie en Duitsland.

Het eco-laminaat zou veel sneller composteren, aldus de leverancier. Dat zet de lezer ook op het verkeerde been. Het suggereert dat de Graficus en al het andere eco gelamineerde drukwerk na lezing in de gft-container kan. Wil je duurzaam drukwerk ontwerpen en maken, ga dat dan niet lamineren maar zorg dat het drukwerk na gebruik als monomateriaal bij het oudpapier kan worden gerecycled. Pas dus eco design toe, alleen dan kan er sprake zijn van materiaalhergebruik en daarmee duurzaamheid.

Andere recente foute voorbeelden van gelamineerde omslagen laten Verpakken van november 2011 en Printbuyer 1 van 2012 zien. Verpakken pakt op pagina 1 en 2 uit met een advertorial “Einde tijdperk vage milieuclaims” en op pagina 6 staat het artikel “duurzaam ondernemen gaat gewoon worden”. Printbuyer maakt het helemaal bont met een transparante kunststof omslag plus gelamineerde cover. Wrang is hier de advertentie op pagina 1 met de kop “Het tweede leven van dit blad is rooskleurig”. Hoezo rooskleurig als het verbrand wordt? Wanneer is duurzaam bij ons dagelijkse handelen geen loze kreet meer?

Wat zijn dan nuttige duurzaamheidtips voor drukwerk waar een grafisch ontwerper wel iets mee kan? Waarmee hij zijn opdrachtgever kan adviseren en helpen om duurzaamheid handen en voeten te geven? Voor de hand liggend is allereerst bij het ontwerp goed te kijken hoe het materiaal voor drukwerk zo optimaal mogelijk gebruikt kan worden. Of te wel, zorg bij het ontwerp dat er geen papier of karton wordt verspild. Denk na over zuinig en goed benut gebruik van het papier/karton. Geen uitvouwbare pagina’s voor de omslag als dat geen functie heeft, geen onnodige ‘wit’-pagina’s zonder tekst of beeld en efficiënt benutten van de bladspiegel van elke pagina. Een andere tip is goed te kijken naar formaat en afmetingen van drukwerk in relatie met courante papierformaten. Dat voorkomt ook verspilling van materiaal door snijverlies. Zoek tenslotte ook naar de combinatie van papiersoort, drukinkt, overdruk- of spotvernis die het mooiste resultaat geeft en het minst milieubelastend is. De keuze op dit gebied is tegenwoordig enorm. De kunst is om net als bij verpakkingen eco design toe te passen, dat is ook een uitdaging voor op papier ‘verpakte’ informatie.

De term eco-laminaat kan maar beter snel uit roulatie worden genomen, het is een contradictie en een vorm van green-washing die ongewenst is. Er is niets op tegen als ‘eco’ en ‘green’ als markeringinstrument worden ingezet, maar dan moet de boodschap wel de lading dekken. Het voorgaande bewijst dat beide termen in de praktijk vaak worden verkracht. Green-washing is ook niet nodig om duurzaamheid van grafisch werk te bevorderen of uit te stralen, dat doet papier uit zich zelf al. Ga er dus zorgvuldig mee om, er zijn mogelijkheden te over om duurzaamheid met zuivere motieven te realiseren.

Wienus van Oosterum, directeur Papier Recycling Nederland (PRN), www.prn.nl