Omdat steeds meer mensen De Monsterkamer om advies vroegen over duurzame papiersoorten, vatte Esther Krop het idee op voor een Expert Meeting met als thema Papier & Milieu. Het onderwerp had ook mijn interesse en ik bood aan te helpen met de samenstelling van het programma. Op 07 maart 2019 vond de Expert Meeting Papier & Milieu plaats. Hieronder vind je de verkorte versie van mijn introductie:

Waarom papier & milieu?
Als mens maak ik me zorgen over het milieu en probeer ik mijn voetafdruk op deze aarde zo klein mogelijk te maken. Als grafisch ontwerper daarentegen, bijvoorbeeld bij het kiezen van papier, kijk ik voornamelijk naar functionele en esthetische aspecten: is de opaciteit goed, voelt het lekker, heeft het papier de juiste tint? Ik besloot om als voorbereiding voor deze Expert Meeting in de wereld van papier te duiken: Wat zijn de grondstoffen? Hoe wordt papier ook al weer gemaakt? En hoe wordt papier gerecycled?

Grondstoffen van papier
De grondstoffen van papier zijn vezels, hulpstoffen en water. Van oudsher wordt papier gemaakt van katoenvezels (lompen). Vandaag de dag zijn de meest gebruikte vezels houtvezels. Als alternatief voor hout worden vezels van hennep, stro en tomatenplanten gebruikt. Soms zijn dat restmaterialen uit de land- en tuinbouw. Wij noemden dat in het programma ‘biobased’, dat klinkt mooi, maar het zegt niets. Hout is ook biobased.

Houtvrij en houthoudend
Ik kies vaak houtvrij papier, omdat het minder snel vergeelt. De term houtvrij is verwarrend, want het bevat wel degelijk houtvezels, maar het zegt iets over de ontsluiting van de vezels (stap 3). Bij houtvrij papier worden de vezels chemisch ontsloten en bevat het papier weinig lignine. Lignine is een stof uit de celwand van planten en veroorzaakt verkleuring van het papier. Voor houthoudend papier worden de vezels mechanisch ontsloten en behoudt het papier een percentage lignine. De oorsponkelijke kleur van pulp is creme (niet wit), het chemisch bleken (stap 4) van de pulp is nodig voor de vraag naar wit papier. Daarna wordt het gedroogd en kunnen de celstofbalen naar de papierfabriek.

De meeste papierfabrieken maken zelf geen celstof, maar kopen dat in bij een pulpproducent. Ik maakte een schetsje en werd mij bewust dat het transport van grondstoffen een aanzienlijke impact in de keten van papier kan hebben.

Het proces
Voor het maken van papier is veel water nodig. Papierfabrieken vind je dus vaak aan een rivier. Het drogen van het papier is een belangrijke stap in het proces, er is veel energie voor nodig. De uitdaging ligt in het hergebruik van het proceswater en de hoeveelheid waterverbruik per kilo papier.

Naast vezels en water worden er hulpstoffen gebruikt bij het maken van papier. Er zijn productstoffen en processtoffen. Het principe van papier maken is in elke fabriek vergelijkbaar, het verschil zit in de verhouding van grondstoffen en hulpstoffen. Die verhouding of waaruit de coating bestaat, is het geheim van de smid.

Keurmerken
Pulp- en papierfabrikanten zijn zich natuurlijk al langer bewust van de milieu impact en uitdagingen bij het maken van papier, veel papiersoorten zijn gecertifeerd, ze hebben een keurmerk. Maar wat betekenen die keurmerken? FSC en PEFC zeggen alleen iets over de herkomst van grondstoffen: of de vezels afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen. Eu Ecolabel kijkt aanvullend ook naar het proces.

Een papiersoort kan ook meerdere keurmerken hebben.
 De keurmerken lijken mooi, maar er is ook kritiek. Greenpeace heeft als één van de oprichters van FSC haar lidmaatschap onlangs opgezegd. Ze vinden dat FSC zich meer zou moeten richten op bescherming in plaats van exploitatie van bossen. En ze willen een meer transparant certificatiesysteem. Een certificatiesysteem kost geld. Sommige bedrijven besluiten vanwege de kosten om zich niet te certificeren. En als ik voor een FSC kies, moet de drukker ook FSC-gecertifeerd zijn om het FSC logo op het drukwerk te mogen plaatsen.

Milieumanagement
Met betrekking tot milieu en duurzaamheid noemen bedrijven ook vaak de ISO-14001 certificering, REACH en EMAS. Dat zijn normen voor milieumanagement en verslaglegging daarvan. Op de site van De Monsterkamer kun je een woordenboek raadplegen waar de meeste termen worden uitgelegd.

Recycling
Voor een circulaire economie is het belangrijk om de levenscyclus van grondstoffen te verlengen. Papiervezels kunnen 4-6 maal hergebruikt worden in grafisch papier. Evenwel is het voor recycling noodzakelijk dat er altijd papier van nieuwe vezels gemaakt wordt. Om de recycling van papier met eigen ogen te zien, gingen Esther en ik op bezoek bij recyclingbedrijf Reparco in Renkum. De sortering alleen al was erg indrukwekkend. Met heel wat stappen ertussen, wordt daar uiteindelijk gerecycled papier en gerecycled karton van gemaakt.

Tenslotte heb ik hier de keten van nieuw papier en gerecycled papier getekend. Recycling is waardevol: maar wat zijn de werkelijke kosten en zijn we bereid die te betalen?

Na het event met interessante presentaties (en 130 bezoekers) kijk ik totaal anders naar papier. Sterker nog, bij het maken van een verantwoorde papierkeuze kom ik er niet meer helemaal uit. De factor transport is in geen enkel keurmerk meegewogen.

De sprekers waren:
Arctic Paper (Jan van Eerd) over de filosofie van duurzaamheid; Edwin Keijsers, onderzoeker bij Wageningen Food & Biobased Research over alternatieve vezels voor papier en karton; Gmund (Kathrin Stuckenberger) over Gmund Bio Cycle, papier met vezels van stro, gras, hennep, katoen; Zuber Rieder (Pedro Dado) over Bagasse, papier van suikerrietafval; Christiaan Janssen over Cairn, hoogwaardig 100% gerecycled ecopapier en Extract, papier gemaakt van gebruikte koffiebekers; Koninklijke Moorman Karton (Jeanette Rüter) over Eskaboard, een grafisch massiefkarton van 100% gerecycled papier; Mohawk (Russell Murphy) en Metapaper (Jos Bergmans) over hun nieuwe 100% gerecyclede soort Extrarough Recycling; James Cropper Speciality Papers (Etienne Huvelle) over gekleurd recycled papier.