Wat is je favoriete papier en waarom?
‘Papierig’ papier kan mij veruit het meest bekoren. Rul, grof, flinke opdikking… Een hoog Sandberg gehalte zeg maar… Een voorkeur die in de praktijk niet erg werkbaar is. Een opdrachtgever gaat niet snel akkoord met de kwaliteit van het gereproduceerde beeld uit die jaren. Het soort (boek)opdrachten dwingt mij vaak te kiezen voor een ‘best of both worlds’ papier: de soort waarin het beeld niet wegzakt en waarop tekst niet gaat schitteren. In die categorie heb ik een voorkeur voor Tatami White. Mijn echte favorieten dienen één doel: Arcoprint milk voor tekst, Job Parilux mat voor beeld.

Semaphore. 2011, Uitgeverij Gebr. de Wal. Papier omslag (illustraties): 200 grams Symbol Tatami white. Papier binnenwerk (tekst): 100 grams Arcoprint Milk

Kun je een voorbeeld geven van een ontwerp dat je hebt gemaakt, waarbij papier een bijzondere of juist heel functionele rol speelt?
Een verfijnde papierkeuze is evident maar als je moet werken met een drukker die er geen raad mee weet is alle aandacht voor niets. In 2009 maakte ik een catalogus met reproducties van eeuwenoud beschreven en bedrukt perkament en papier voor een Zwitserse verzamelaar van Joodse manuscripten en boeken. Dit boek mocht gedrukt worden bij de Nederlandse drukker van mijn voorkeur als ik kon aantonen dat ik dat noodzakelijk achtte. Tekst en beeld stonden in gelijke verhouding en moesten beiden tot hun recht komen. In eerste instantie dacht en hoopte ik dat een hv offset het goede resultaat zou bieden. We hebben proeven gemaakt op vijf soorten offset. Ondanks (of was het juist dankzij?) de kennis en de aandacht bereikten we niet het gewenste resultaat. Een proefdruk op Job Parilux overtuigde wel meteen.

In 2011 vroeg dezelfde opdrachtgever of ik een soortgelijk boek wilde ontwerpen voor een breder publiek, in een hogere oplage. Over de papiersoort hoefden we niet na te denken. De standaard was gezet. Het papier bleek echter niet meer te worden gemaakt. Het is de drukker uiteindelijk gelukt verschillende partijen bijeen te scharrelen voor deze tweede uitgave.

A Journey through Jewish Worlds – Highlight from the Braginsky Collection of Hebrew Manuscripts and Printed Books. 2009 Papier bninnenwerk: 150 grams Job Parilux new mat

Hoe belangrijk is de papierkeuze in de ontwerpen die je maakt? Besteed je veel tijd aan het uitzoeken van papier?
Papierkeuze is uitermate belangrijk voor mij. Ieder ontwerpproces begint met een duidelijk gevoel. Dat gevoel laat zich het makkelijkst vertalen in een globale papierkeuze en start met een paar sessies grasduinen in mijn papiercollecties totdat ik ga twijfelen over de details: de beschikbare looprichting, de mate van opdikking, het gramsgewicht, de opaciteit… In de ideale omstandigheid is dat het moment waarop ik de drukker bel. Vaak is het zo dat mijn eerste keuze de richting geeft en dat we op basis daarvan papiersoorten met soortgelijke eigenschappen zoeken, die leverbaar zijn.

Kun je een ontwerp van een andere ontwerper aanwijzen waarvan de papierkeuze je aanspreekt?
Barbarber Alfabet uit 1990 is een prachtig, door Kees Nieuwenhuijzen gemaakt boek. De keuze voor een gevergeerde getinte romandruk zorgt ervoor dat tekst en beeld op een smaakvolle manier samenkomen en een treffend pretentieloos geheel vormen.

Barbarber alfabet. Samenstelling J. Bernlef, G. Brands, K. Schippers. Vormgeving: Kees Nieuwenhuijzen. Papier binnenwerk: 100 grams hv gevergeerd romandruk

Zijn er dingen die je mist in het huidige aanbod van papier?
Behalve continuïteit mis ik niets. Dat er nu minder soorten op de markt zijn dan voorheen vind ik niet zo’n probleem. Vaak zag ik door de bomen het bos niet meer. Binnen een kleiner assortiment kan ik altijd het papier van mijn gading wel vinden. Daarbij krijg ik de medewerking van papierleveranciers, drukkers en binders, die altijd bereid zijn te adviseren, monsters te sturen en dummies te maken. Eerder had ik van de meeste leveranciers een monstercollectie in de kast. Nu ben ik geneigd uit de meest overzichtelijke collectie van één leverancier mijn keuze te maken.

Wat is je grootste frustratie op het gebied van papier?
Een grote frustratie is dat met opdrachtgevers telkens weer het gevecht moet worden aangegaan omdat zij het liefst de scherpte en helderheid van het beeld op mc willen hebben en ik op zoek ben naar de sympathie en tactitilteit van een ongestreken soort zonder scherpte en helderheid te verliezen.

Is het voor ontwerpers makkelijk of juist moeilijk om aan informatie over papier, papiermonster en/of collecties te komen?
Makkelijk. Het is mijn ervaring dat leveranciers altijd al erg gewillig zijn informatie te geven en monsters te sturen.

Hoe zie je de toekomst van papier?
Ik verwacht dat het aantal fabrikanten sterk zal teruglopen en dat papiersoorten steeds minder snel leverbaar zullen zijn. Voorheen lagen de verschillende soorten direct leverbaar, op voorraad bij de fabriek of leverancier. Bestellingen zullen eerder geplaatst moeten worden. Dat heeft gevolgen voor de planning. Ik probeer nu al in het begin van het traject in overleg met de drukker en de binder tot definitieve keuzen te komen. Helaas besluiten opdrachtgevers pas laat over de oplage en kom je alsnog in de problemen.

Door Frederik de Wal