Verslag Inloop + speciale gast: Willem van Zoetendaal

Speciale gast van de inloop van 2 april was Willem van Zoetendaal (1950), bekend als curator, galeriehouder en uitgever van boeken waarin fotografie het hoofdingrediënt vormt. In De Monsterkamer vertelde Willem over zijn voorliefde voor het ontwerpen van fotoboeken (zijn favoriete papier is Cyclus offset), het liefst in combinatie met het ontsluiten van een fraai fotoarchief. Hieronder – tussen de foto’s door – een korte samenvatting van de lezing. Fotografie:Justina Nekrašaitė. Tekst: Hella de Groot.

Een digitale presentatie van zijn werk wil hij niet, bekent Willem meteen: hij laat zijn boeken graag live zien. Het gaat hem om de presentatie van het fysieke boek. De ware fotoboekenliefhebber beleeft hier een tactiel genoegen aan en zal niet snel overstappen op het e-book. Willem vindt het dan ook moeilijk om te zien hoe een beursbezoeker met twee plastic tassen of een mobieltje in de hand een met liefde gemaakt fotoboek achteloos doorbladert. ‘En dan weet ik: dit wordt geen gesprek over bindwijzen’.

Willem toont zijn meest recente uitgave, Mise au Jour (2015), samengesteld uit het archief van Johan van der Keuken (1938–2001) dat hij beheert. Dat rijke archief bood hem de mogelijkheid om het boek te maken om nieuwe vensters te openen naar het oeuvre van de fotograaf (niet zoals de fotograaf het bedoeld heeft want de fotograaf is dood, wel met respect en in de geest van etc) Eerder stelde Willem het boek (is pertinent geen catalogus maar een werk op zich, de tentoonstelling volgde daaruit) en tentoonstelling Quatorze Juillet (2010) samen, gebaseerd op één beroemd beeld van Van der Keuken: van een dansend paar. Uit het archief haalde Willem de foto’s die vooraf gingen aan en volgden op deze opname zodat de geschiedenis zichtbaar wordt, als de biografie van een beeld.

Het langwerpige formaat van Mise au Jour werd ingegeven door het formaat van het negatief, want: ‘Als je een blik wilt werpen op het oeuvre van een fotograaf, gebruik je het negatief.’ Harald Strak fotografeerde het negatief tegen een zwarte achtergrond waardoor het gedrukte beeld een eigen tonaliteit kreeg die met een scan niet mogelijk is.

Mise au Jour werd in tritoon gedrukt op Mohawk …in drie kleuren zwart. Hij heeft een voorliefde voor ongestreken papier vanwege de aantrekkelijke matting. Hij gebruikt het voor veel van zijn boeken, zoals voor Paul Kooikers Showground (2002), en ook voor Willinks wolken boven het Rijksmuseum (2014), gedrukt op die Natürlichen van Gmund met Bierpapier eveneens van Gmund voor het omslag, gebonden met Otabind koudlijm. Nee, antwoordt Willem desgevraagd, hij heeft niets ‘tegen’ gestreken papier maar gebruikt het alleen hij als het beeld erom vraagt, zoals voor Heaven (2012) van Kooiker. Dit boek bestaat uit polaroids, daar past hoogglans papier bij.

Gestreken papier (Tatami van Fedrigoni) paste ook bij Paris Mortel retouché (2013). Het oorspronkelijke fotoboek Paris Mortel (1963) van Johan van der Keuken is inmiddels klassiek, het wordt genoemd in overzichtsboeken van Parr en Koetzle. Een vintage exemplaar doet op veilingen minimaal 3.000 euro. Een simpele facsimile ontwerpen vindt Willem als boekenmaker niet interessant; Paris Mortel retouché documenteert de ontstaansgeschiedenis van het oorspronkelijke boek en verrijkt die tot een nieuw boek. Op basis van een dummy van Van der Keuken zijn 85 foto’s toegevoegd plus de facsimile van de dummy van vormgever Marinus van Raalte.

Willem staat graag zelf aan de pers, zoals bij de druk van Mise au Jour in Verona, Italië. Hij grijpt niet in tijdens het drukken, maar brengt soms wel kleine veranderingen aan. De persproeven zijn 95% van wat het moet worden, er kan wel een (klein) verschil zijn tussen de natte vellen die hij in Verona ziet en de droge die hij thuis ontvangt. Grotere hoofdbrekens vormen de hoge kosten van het papiertransport van de Takeo vanuit Japan naar Verona. Spannend is het moment dat de pallet met de gedrukte boeken arriveert: de kans op onaangename ontdekkingen is reëel, zoals het plastic folie waarin Mise is verpakt of een ontsierende prijssticker op het mooie omslag van Friet speciaal (2013).

13a

Perfectie in drukwerk en papier is mogelijk. Als de mooist gedrukte catalogus noemt Willem Seeing Things (1995) van Jeffrey Fraenkel, een overzicht van de geschiedenis van de fotografie. Superbe is de lithografie van Robert J. Hennessey: elk beeld heeft zijn eigen karakter, het boek is gedrukt op ongestreken Monadnock papier, in 80 kleuren gezet, per kleur gedrukt – en 24 uur per kleur gedroogd. Een feest van een boek met één minpuntje: hij heeft het zelf niet gemaakt.

Willems boeken zijn te koop via Idea Books, zijn website, bij Athenaeum en Foam en via beurzen, zoals Offprint in Parijs en Londen en de leukste beurs: de New York Art Book Fair, waar wel 33.000 bezoekers komen, allemaal boekenliefhebbers. Mede dankzij de sociale media is de markt voor fotoboeken vergroot, soms ontstaat er een hype. Zo waren de 1500 exemplaren van Quatorze Juillet in zes weken uitverkocht, mede dankzij de tentoonstelling in Foam en de grote waardering op blogs. Toch verkoopt Willem liever langzaam dan met een knal. Leuker is het als het bestaan van een boek rustig doorsijpelt bij het publiek.