Karton en papier worden steeds vaker ingezet in de architectuur, het zijn veelzijdige materialen met een aantal voordelige eigenschappen. Het Nederlandse ontwerpbureau Octatube bijvoorbeeld, ontwikkelt en produceert al sinds 2003 ruimtevakwerken met kartonnen buizen.

Paperdome (2004) Shigeru Ban, De Paperdome was het eerste kartonproject dat Octatube in samenwerking met architect Shigeru Ban heeft uitgevoerd.

Octatube’s eerste kartonproject werd uitgevoerd met architect Shigeru Ban (zie ook: dit artikel). Deze ontwierp een icosahedron koepel van 30 meter doorsnede opgebouwd uit kartonnen buizen. De koepel is in het voorjaar 2003 in een tijdsbestek van zeven weken geproduceerd en gemonteerd in IJburg (Amsterdam), waarna gedurende zes weken dansvoorstellingen door de Groep van Steen zijn gegeven. Inmiddels heeft deze ‘Paperdome’ een paar jaar een tweede leven gehad in Utrecht als tijdelijke multipurpose-ruimte, en is het de bedoeling dat we de koepel terug zullen zien in Amsterdam Noord. In de tussentijd ligt de constructie gedemonteerd opgeslagen.

Na deze eerste samenwerking hebben Octatube en Shigeru Ban meerdere projecten met karton als constructief materiaal gerealiseerd, waaronder een theater, een sculptuur en een brug. Al deze projecten hadden een tijdelijk karakter, maar worden tot op heden nog steeds herbouwd en gebruikt.

Papieren brug (2007) Shigeru Ban, Er kunnen telkens maximaal 10 personen tegelijkertijd op deze tijdelijke kartonnen brug nabij Avignon in Zuid-Frankrijk

Papieren Sculptuur (2006) Shigeru Ban, Deze ruimtelijke papieren sculptuur kan worden opgevat als een kartonnen ruimtevakwerk, waarvan de vorm lijkt op een omgekeerde Japanse hoed.

Bij deze projecten dienden ontwerp, ontwikkeling en onderzoek geïntegreerd ingezet te worden in de zoektocht naar een geschikt constructief ontwerp, materiaalkeuze, componentontwerp, productie en montage. Bij het kunstwerk dat in 2006 werd gerealiseerd werd er bijvoorbeeld een membraan over de kartonconstructie gespannen. Dit membraan beschermde bezoekers niet alleen tegen tegen regen en zon maar deed ook dienst als paraplu tegen vochtaanslag op de kartonnen buizen die in een vernis waren gedompeld.

Hoe het indringen van vocht te voorkomen is één van de terugkerende vragen bij het bouwen met papier. Op het moment is hier nog een laagje polyethyleen over de kartonnen buizen voor nodig, maar er wordt gezocht naar een oplossing waardoor dit achterwege kan blijven, waardoor her recyclen van de constructie nog gemakkelijker wordt. De duurzaamheid van karton is namelijk nog een groot voordeel van het bouwen met dit materiaal, de buizen zitten nog in hun eerste of tweede levensfase, maar karton kan veel vaker worden hergebruikt.

Het clubhuis van de Delftse Hockey & Tennis Club Ring Pass met kartonnen dakconstructie

In 2012 heeft Octatube het kartonnen vakwerk verzorgd van de uitbreiding van de Delftse Hockey & Tennis Club Ring Pass. De uitbreiding bestaat uit een ruimtevakwerk opgebouwd uit kartonnen buizen en hergebruikte stalen bollen (Tuballs). Het karton wordt gedragen door stalen kolommen. Met deze uitbreiding heeft Octatube de eerste permanente constructie neergezet waarbij gebruik is gemaakt van kartonnen buizen. De constructie voldoet volledig aan de hedendaagse eisen voor permanente gebouwen. Hieronder valt natuurlijk ook brandveiligheid: in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht brandt karton van nature slechter dan hout. Door de hoge dichtheid van het materiaal ontstaat bij brand namelijk een koolstoflaag, waardoor het lang duurt voordat karton vlam vat. De dakconstructie van twee delen van 8 bij 8 meter is ook verantwoordelijk voor een warm karakter van het interieur.

Octatube heeft in de afgelopen jaren een flinke ontwikkeling gemaakt in het construeren met kartonnen buizen en ziet toekomst voor zowel gestandaardiseerd ruimtevakwerk als mogelijkheden voor het maken van vrije vormen. Karton is licht, zeer sterk en goedkoper dan staal, bovendien kan het met meer innovatie en goede controle op herkomst ook echt duurzaam zijn.

In de constructie van het clubhuis van de Delftse Hockey & Tennis Club Ring Pass zijn verschillende manieren van het waterdicht maken van het karton toegepast, zodat ze de komende jaren te vergelijken zullen zijn.