In het teken van de jaarlijkse uitverkiezing van de Nederlandse De Best Verzorgde Boeken interviewt De Monsterkamer enkele makers van de bekroonde boeken uit 2018. Deze makers (drukkers, lithografen, binders of producenten) zijn partner van De Monsterkamer. De selectie van 2018 is t/m 30 oktober 2019 in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien.

Als derde komt aan bod het boek: Touche-à-Tout. Some Frames to the Wonder of the World Featuring Some of the Wonders of the World van Doina Kraal.

Touche-à-Tout van Doina Kraal. Stofomslag: Glashelder PVC 0,192 mm

We spraken met Doina Kraal (auteur), Merel van den Berg (ontwerper) en Unicum (drukker).

Wat was er eerst: het idee voor een installatie/expositie of het idee voor het boek?

Doina Kraal (auteur): Dat idee ontstond tegelijkertijd. Ik kreeg een prijs van Foam (fotografie museum), de Foam 3H award, uitgereikt door het Gieskes Strijsbis Fonds voor de installatie ‘In de Rarekiek’. De curator van Foam, Kim Knoppers, wist dat ik graag een boek wilde maken, maar ik wilde ook graag op reis met de installatie of een vervolg daarop. De reizende installatie werd ‘Touche-à-Tout’ (tevens de titel van het boek) en Merel ontwierp een website waarop de ontwikkelingen van de reis zichtbaar werden gemaakt en die fungeerde als een soort blauwdruk voor het boek. Ik verzamelde op de website beelden, geluiden, video en teksten die allemaal opgenomen zouden worden in het boek. De installatie ‘In de Rarekiek’ werd ook opgenomen in het boek.

Omslag: Bagasse Cassonade, 250 g/m2 van Igepa

Had je een bepaalde voorstelling van het boek voordat je eraan begon?

Doina Kraal (auteur): Ja dat had ik, een van de inspiratieboeken was Het Boek der Reizen en Ontdekkingen een ouderwetse bewerking van Jules Verne. Dat is heel klassiek, met reliëf en foliedruk. Dat gevoel zit nog in het boek, maar het oogt zeker niet als een klassiek boek. Ik wilde graag dat er een vorm kwam waarbij we iets konden met de veelheid aan materiaal van deze projecten, zonder dat we alles weggaven. En ik wilde vanaf het begin graag dat alle zintuigen beroerd konden worden.

Munken Print 1.5 White, 100 g/m2 van Antalis

Hoe lang zijn jullie met dit project bezig geweest?

Doina Kraal (auteur): Lang. Dit boek is eigenlijk wel drie à vier keer vormgegeven. Ik heb Merel, de vormgeefster, overladen met materiaal. Dat materiaal was wel gefilterd, maar er moest nog veel mee gedaan worden. Dat is ook inherent aan mijn projecten. Ik werk er voor een lange tijd aan en deze projecten gaan ook over verzamelen. Omdat ik Merel al betrokken had nog voordat ik op reis ging (eind 2014), heeft dit boek een enorm lange aanloop gehad. Het kwam in 2017 uit, maar toen hadden we een probleem met de cover en dat is pas opgelost in 2018 (inmiddels was ik ook moeder geworden).

De redactie van het boek is in samenwerking gedaan met Merel van den Berg en Freek Lomme. Hoe ontstond deze samenwerking?
Waren er obstakels wat betreft de redactie van het boek?

Doina Kraal (auteur): Zowel Merel als Freek hebben geweldig veel bijgedragen aan de totstandkoming van dit boek. De term Touche-à-Tout is het equivalent van Manusje van Alles. Merel en Freek zijn daar ook goede voorbeelden van; ze hebben allebei een heel goed oog, en hebben inspirerende ideeën over vorm, inhoud en tekst. Een van Onomatopee zijn vaste vertalers, Nanne op ‘t Ende, heeft al vertalend ook redactiewerk verricht, evenals twee andere meelezers, maar het overgrote deel is inderdaad door ons gedaan. Natuurlijk zijn er wel eens hobbels, temeer als het om zo’n lang traject gaat, maar uiteindelijk denk ik dat het ook goed geweest is dat we veel tijd hebben genomen voor dit boek. Als je zoveel materiaal hebt, kun je veel kanten op, maar ook makkelijk een minder goede weg inslaan. Het boek werd steeds beter.

Beeldredactie hebben jullie ook zelf gedaan, waren daarbij nog bepaalde uitdagingen?

Doina Kraal (auteur): Dit is eigenlijk meer een vraag voor Merel. Zij kreeg van mij ongeveer 3.000 afbeeldingen. Zij is heel erg goed in beeldredactie, maar ik denk niet dat het makkelijk was. Wat ik best een spannende beslissing vond, en dat idee kwam van Freek, was om geen overzicht te tonen van de installatie ‘In de Rarekiek’. Omdat het boek tot verwondering wil uitnodigen/aanzetten besloten we om sommige dingen wel en andere niet te laten zien, om het spannend te houden en niet alles weg te geven. Dat is denk ik goed gelukt.

Het omslagkarton is Bagasse, een boomvrij karton gemaakt van suikerriet. Is daar bewust voor gekozen, of was de keuze voor dit papier vooral vanwege de kleur?

Merel van den Berg (ontwerper): Bagasse voelde qua kleur en structuur passend voor het boek. Helaas heeft niemand ons kunnen voorbereiden op het gedoe dat we er later mee hebben gehad. Bagasse begon namelijk te ‘zweten’ onder de plastic hoes, een nog niet eerder gezien fenomeen. Dat maakte dat het onder de vetvlekken kwam te zitten, wat er erg lelijk uitzag. Er was even sprake van het terugsturen van de hele oplage om het omslag opnieuw te laten drukken en binden met een ander papier (een bewerkelijk en kostbaar grapje). Uiteindelijk hebben we besloten juist mee te bewegen met ‘de fout’; het nog nadrukkelijker te laten voelen door een transparante folie druk op het omslag toe te voegen. Het is een foto van een zandlandschap, gemaakt door Doina op een van haar reizen. Het voelt een beetje als maanlandschap, wat weer erg past bij het boek vind ik. Eind goed al goed dus!

Bagasse Cassonade, 250 g/m2 van Igepa

Waarom is er gekozen voor de plastic hoes en een afgelijmde rug, waardoor de met rood garen genaaide katernen aan de buitenkant zichtbaar zijn?

Merel van den Berg (ontwerper): Er was steeds de behoefte om het boek een open karakter te geven, een brug te slaan tussen boek en meer autonoom object, waar altijd nog dingen aan toegevoegd zouden kunnen worden. De plastic hoes, naast dat het natuurlijk verwijst naar oude reisgidsen, bood de mogelijkheid extra objecten toe te voegen die daardoor een relatie aangaan met de wereld buiten het boek. Afgezien van het muntje, dat we uiteindelijk toch maar hebben vastgelijmd, bewegen alle objecten vrij rond in het omslag, waardoor er veel dynamiek in zit. Het is niet de meest praktische oplossing, maar dat maakte ons niet uit!

Het boek gaat over een Rarekiek (een soort peepshow). Hoe komt het onderwerp tot uiting in het ontwerp?

Merel van den Berg (ontwerper): Bij de vorige vraag al gedeeltelijk beantwoord denk ik. Het boek moest zelf ook een soort Rarekiek worden, en daardoor hebben we zoveel mogelijk willen benadrukken dat het boek ook een autonoom object is, zonder af te dwalen van het boek als gekozen vorm (geen dozen, hoezen). In het binnenwerk uit zich dit omdat de inhoud als één organisch bewegend geheel wordt gepresenteerd. Afgezien van de externe, meer duidende teksten die als inserts voelen, is er verder relatief weinig sprake van ordening, hoofdstukken. Het volgt zijn eigen reis, en je kan op elk moment aanhaken, binnenkijken. Net als bij een peepshow.

Het boek is een verzameling van allerlei verschillende voorwerpen/onderwerpen, hoe heb je het toch tot één geheel kunnen maken?

Merel van den Berg (ontwerper): Ik denk dat we erin geslaagd zijn het boek tot één geheel te laten voelen in fysiek opzicht. Qua redactie en vormgeving van de inhoud was het uitdagend. De hoeveelheid materiaal die Doina me gaf was erg veel, en er zat veel verschil in technische kwaliteit (plaatjes van het internet, maar ook professionele fotografie, tekeningen, telefoon foto’s, etc.). Uiteindelijk hebben we denk ik maar 10% van het materiaal in het boek gestopt, wat er niet aan af te lezen is denk ik. De tekst die Doina schreef over de Rarekiek heb ik door het hele boek heen laten lopen, zodat Doina’s stem een soort ‘voice over’ werd over de inhoud. Ik vind het altijd interessant hoe tekst en beeld altijd gaan samenwerken als je ze bij elkaar plaatst, en de nieuwe betekenissen die dat oplevert pasten erg bij Doina’s werk: het is een soort constellatie die constant uitdijt en van vorm verandert, zichzelf genereert.

Foto’s lopen door op volgende pagina, waarom is die keuze gemaakt?

Merel van den Berg (ontwerper): Er was behoefte om het idee te benadrukken van een doorgaande lijn, niet die van een serie spreads (elke spread kun je ook weer zien als Rarekiek).

Hoe zijn jullie, de makers van het boek, bij Unicum terechtgekomen?

Doina Kraal (auteur): Onomatopee werkte eerder met Unicum, dus via de uitgever.

Is er iets dat specifiek is aan Unicum wat bij dit boek van pas kwam?

Kasper Schmeits (drukker): In principe hebben we als producent technisch geen hele bijzondere zaken toegevoegd. Zoals bij alle andere producties wordt het drukwerk met zorg en aandacht uitgevoerd. Het bindwerk besteden we uit bij specialisten.

Onze toegevoegde waarde bestaat voornamelijk uit een adviserende rol in het offerte-traject. Het adviseren in mogelijkheden op gebied van beeldbewerking, papier- en materiaalkeuzes, druktechnieken en binden. Tijdens de productie vinden we het belangrijk om de klant zo goed mogelijk begeleiden en helder en transparant te communiceren.

Papiersoorten:
Stofomslag: Glashelder PVC 0,192 mm
Omslag: Bagasse Cassonade, 250 g/m2 van Igepa
Binnenwerk: Munken Print 1.5 White, 100 g/m2 van Antalis

Foto’s bij dit artikel: Justina Nekrašaitė
Interview: Michelle Janssen (stagiair) i.s.m. Esther Krop