In het teken van de jaarlijkse uitverkiezing van de Nederlandse De Best Verzorgde Boeken interviewt De Monsterkamer enkele makers van de bekroonde boeken uit 2018. Deze makers (drukkers, lithografen, binders of producenten) zijn partner van De Monsterkamer. De selectie van 2018 was t/m 30 oktober 2019 in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien.

Als tweede komt aan bod een boek dat behalve bij De Best Verzorgde Boeken ook bekroond is met de Goldene Letter bij de Schönste Bücher aus aller Welt: SPUL/STUFF van Jerzy Gawronski & Peter Kranendonk.

Bandmateriaal: Duo® 0222/161 scotch van Wifac geplakt om 2,5 grijsbord, stempel in zilverfolie Luxor 377 van KURZ
Stofomslag: 120 g/m2 Gmund Cover Linen 805 Color 020 van Gmund buikbandje bedrukt met zwarte folie Luxor 362 (KURZ) door Hensen.

We spraken met Willem van Zoetendaal (ontwerper en uitgever), robstolk® (drukker) en Alex Feenstra (lithograaf).

Hoe is het idee ontstaan om dit boek te maken?

Willem van Zoetendaal (ontwerper en uitgever): De stadsarcheoloog overwoog tijdens de opgravingen om een speciaal boek te maken over dit onderwerp. Deze dienst is verplicht om zich te verantwoorden naar de gemeente en haar burgers toe. Fotograaf Harold Strak, die 35.000 vondsten heeft vastgelegd en voor de dienst werkte, heeft de stadsarcheoloog Jerzy Gawronski voorgesteld met mij te gaan praten. Vervolgens heb ik een 40-tal proefpagina’s gemaakt, deze uitgestald in mijn atelier, en hem met collega uitgenodigd en dit voorstel voorgelegd: een beeldatlas. Ze waren meteen om.

Ook heb ik toen voorgesteld meteen te beginnen met het gezamenlijk komen tot een structuur/concept en niet te wachten tot de hele zooi aan het eind van hun traject bij de ontwerper werd gedumpt. Daar ligt de basis voor het succes van het boek, we hebben ±18 maanden kunnen voorbereiden, zoeken naar een pagina-structuur, beeldredactie en samen met 2 IT-jongens van de stadsarcheologische dienst in combinatie met prepressjongens van robstolk®, Remko en Alex alle informatie-data bij plaatjes tot één geheel te maken in Indesign. En scripts ontwikkeld waardoor ik afbeeldingen effectiever kon schalen, soms zelfs met een groot aantal tegelijk of teksten met 1 click van Nederlands naar Engels te transformeren.

Binnenwerk: Schutpapier 72 g/m2, van Schutpapier

Wat waren de uitdagingen bij het vormgeven van dit boek?

Willem van Zoetendaal (ontwerper en uitgever): Omdat je tijd kunt nemen, en geen overhaaste beslissingen hoeft te nemen, kun je dus op alle fronten aandacht geven. Zo had ik de wens dun papier (niet te wit) te gebruiken om bij het bladeren de doorschijnendheid te benutten zodat het voor de lezer lijkt alsof je de vondsten zelf opgraaft en nieuwsgierig wordt naar de volgende ontdekkingen. Het is dan een groot genoegen om door Freek meegenomen te worden naar een Hollandse papierfabriek, waar ze papier gaan aanmaken naar jouw behoefte, en zowel Freeks expertise (weet alles over papier en het is een waar genoegen om hem als een musicus een velletje papier te zien bevoelen en beluisteren) als die van degene die dat moet oplossen (directeur fabriek) samenbrengen.

De grootste uitdaging van het boek is de hoeveelheid prachtige afbeeldingen zodanig te rangschikken dat de magie en het karakter van ieder voorwerp tot z’n recht komt. Je moet ze dus individueel behandelen.

Is er gebruik gemaakt van automatisering in de opmaak? Bij zoveel content moet dat haast wel.

Willem van Zoetendaal (ontwerper en uitgever): Automatisering zou ik dat niet willen noemen, technische handigheidjes maar er is geen enkel plaatje vanzelf ingevlogen en in dezelfde stand blijven staan, wel een groot deel van de vondst-nummers.

Heeft het boek een bepaalde doelgroep?

Willem van Zoetendaal (ontwerper en uitgever): Van 6 tot 99, iedereen raapt wel eens een schelp op aan de vloedlijn, of een steentje in een droge rivierbedding, daar begint ons contact met de geschiedenis van de aarde en haar bewoners. Degenen die de boeken hebben gekocht komen uit alle lagen van de samenleving.

Stofomslag: 120 g/m2 Gmund Cover Linen 805 Color 020 van Gmund buikbandje bedrukt met zwarte folie Luxor 362 (KURZ) door Hensen.

Er zitten vrij groot visueel contrast tussen het omslag en het binnenwerk. Hoe is de keuze voor een typografische omslag met een buikbandje tot stand gekomen?

Willem van Zoetendaal (ontwerper en uitgever): Bij veel boeken over archeologische vondsten worden meerdere afbeeldingen (drukke omslagen) gebruikt als omslagverleiders. Voor deze omslag is gekozen voor een buikband die een horizon schept waar boven als 3 sterren de zilveren Heilige St. Andreas-kruizen in whisky-kleur-linnen uitrijzen, het wapen van Amsterdam, en de omvattende titel SPUL of STUFF onder oppervlak van de oud-roze Mokumse aarde zit. De kleuren zijn persoonlijk en in dit geval is het verhullen van afbeeldingen bewust gedaan omdat ze in hun verscheidenheid alleen maar op spreads (naar mijn mening) tot hun recht komen.

Ik ben in eerste instantie de ontwerper maar omdat ik ook uitgever was had ik meer grip op beslissingen, en ik hoefde mezelf niet tegen te spreken en een lastige tussenpersoon (uitgever) moet je niet hebben bij dit soort gewaagde projecten! Mede-Uitgeverij De Harmonie heeft het boek kant- en klaar gekocht voor distributie maar als ze de hoofduitgever waren geweest zouden ze een veelplaatjes-omslag hebben gewild omdat dat beter verkoopt denken ze. Het tegendeel is bewezen!

Hoe is het boek gefinancierd, het is vast een enorm kostbare productie?

Willem van Zoetendaal (ontwerper en uitgever): Dit boek is gemaakt in opdracht van de Metro en de Stad Amsterdam en door hen gefinancierd.

Detail: Binnenwerk: Schutpapier 72 g/m2, van Schutpapier

SPUL won in maart 2019 de “Goldene Letter” in Leipzig: de internationale prijs voor het mooiste boek van de wereld. Ook won het “The Cornish Family Prize for Art and Design Publishing.” Is dit geen reden voor een herdruk?

Willem van Zoetendaal (ontwerper en uitgever): Het is onbetaalbaar een herdruk te maken, de oplage was 3.850 exemplaren en de hype van het verschijningsmoment en vlak daarna qua persaandacht e.d. is betrekkelijk, en je weet nooit of mensen het tegen een hoge winkelprijs weer willen kopen. Nog iets over de fotografie en drukwerk: Harold Strak heeft een topprestatie geleverd door ieder object zowel van boven als van onder te belichten boven een witte glasplaat, sublieme objectfotografie en een intelligente manier om ze bij voorbaat ‘vrijstaand’ te maken, dankzij hem zweven de objecten in het boek.
En over het drukwerk: drukker Niels en Alex hebben samen ook een topprestatie geleverd door Harolds instructies ter harte te nemen en net zo lang door te gaan in contrast en kleur tot het volgens zijn (én mijn criteria) voldeed!! Heel veel testen gemaakt!

Jullie hebben voor deze uitgave speciaal papier laten maken, wat maakt dit papier zo bijzonder?

robstolk® (drukker): Het is prachtig in zijn doorzicht. Net als aardlagen, vermoed je weer iets nieuws achter de volgende laag. Het geluid is erg belangrijk: mooi hoog van toon en we zochten een referentie naar het mooie perkament, maar dan in 70 grams. Verder is het best goed stevig voor zo een laag gramgewicht. Zoiets kan je alleen op specificatie bij Schut in Heelsum laten maken.

Is het recept openbaar? Mogen andere het ook gebruiken?

Willem van Zoetendaal: Het recept van het papier heeft Schutpapier fabriek. Er zit geen restrictie op!

Het boek is gedrukt in katernen van 4 pagina’s (meer past niet op een 50 x 70 pers) is dat niet onvoordelig?

robstolk® (drukker): Het is een combinatie van factoren. Het sluitwerk voor dit dunne papier is voor de teksten uiterst precies. Bij breedlopend papier op het dubbele formaat had dat zeker een probleem opgeleverd. Verder hebben we met zeer hoge densiteiten gedraaid in hr-uv techniek. Dat is niet overal voorhanden.

Hoe is het mogelijk 15.000 beelden vrijstaand te maken?

Alex Feenstra (lithograaf): Dat heeft Harold Strak voornamelijk in de fotografie gedaan, met behulp van een lichttafel waar de objecten op lagen. Omdat er gebruik gemaakt werdt van boven- en onder belichting, waardoor er tegenlicht gecreëerd werd, hoefde de beelden niet vrijstaand gemaakt te worden. Door dit tegenlicht hadden we ook niet te maken met schaduwen in de scheurtjes en gaatjes van de objecten. Iets wat je normaal gesproken wel hebt, en wat een uitdaging is in de lithografie.

Er zijn twee lithografen betrokken bij dit project, wat was ieders rol?

Alex Feenstra (lithograaf): De lithografie was verdeeld tussen Harold Strak, de fotograaf van de objecten (die ook een lithograaf is) en mij. Harold heeft er voor gezorgd dat de kleuren in RGB kloppend waren. Ik was verantwoordelijk voor de vertaalslag naar CMYK en hoe de afbeeldingen op het papier uiteindelijk op het papier kwamen.
Om tot dit resultaat te komen waren meerdere tests en vele fijnafstelling nodig voordat wij allen blij waren met de kleurintensiteit en de grijsbalans van de afbeeldingen van de vele vondsten.

Papiersoorten:
Bandmateriaal: Duo® 0222/161 scotch van Wifac
geplakt om 2,5 grijsbord, stempel in zilverfolie Luxor 377 van KURZ
Stofomslag: 120 g/m2 Gmund Cover Linen 805 Color 020 van Gmund
buikbandje bedrukt met zwarte folie Luxor 362 (KURZ) door Hensen.
Schutbladen: 120 g/m2 Gmund Cover Linen 805 Color 020 van Gmund
Binnenwerk: Schutpapier 72 g/m2, van Schutpapier

Foto’s bij dit artikel: Justina Nekrašaitė
Interview: Michelle Janssen (stagiair) i.s.m. Esther Krop