In het teken van de jaarlijkse uitverkiezing van de Nederlandse De Best Verzorgde Boeken interviewt De Monsterkamer enkele makers van de bekroonde boeken uit 2018. Deze makers (drukkers, lithografen, binders of producenten) zijn partner van De Monsterkamer. De selectie van 2018 was t/m 30 oktober 2019 in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien.

Als eerste komt aan bod een boek dat behalve bij de De Best Verzorgde Boeken ook bekroond is met de Gouden Medaille bij de Schönste Bücher aus aller Welt: Robert F. Kennedy Funeral Train – The People’s View van Rein Jelle Terpstra. 

We spraken met Rein Jelle Terpstra (kunstenaar), Jeremy Jansen (ontwerper), Marc Gijzen (lithograaf) en NPN drukkers (drukker). Jos Morree FINE BOOKS was verantwoordelijk voor de productie van dit boek. De Monsterkamer was betrokken als papieradviseur.

Wat was jouw rol in de totstandkoming van het boek en zijn er dingen die heel anders zijn gelopen dan gepland?

Rein Jelle Terpstra (kunstenaar): gedurende het ontwerpproces is mijn rol als bedenker wat opgeschoven richting het mede-vormgeven. Terugkijkend zie ik dat we, Jeremy en ik, beiden sterk onze eigen focus hadden op aspecten van het boek. Zo werkt zijn keuze voor Japanse vouwwijze heel mooi in dit boek en ook het drukken van film stills op zwart papier, dat een heel bijzonder cinematografisch effect oplevert. Waar ik aanvankelijk mijn twijfels over had vanwege de beeldkwaliteit, maar door verder te experimenteren is, mede dankzij lithograaf Marc Gijzen, dit prachtige resultaat eruit gekomen.

Wat mijn rol betreft, ik was er vanaf het begin van overtuigd dat dit boek de tijdlijn van deze historische treinreis moest vertellen: alle foto’s van omstanders wilde ik in chronologische volgorde plaatsen, met enkel een tijdsaanduiding onder de pagina. Hierdoor kreeg het boek zijn eigen editing principe. De paginanummers konden nu worden vervangen door een tijdstip, waarbij je in de index, net als bij een spoorboekje, de informatie over de foto’s kan vinden. Om alle tijden te achterhalen waarop de foto’s van omstanders zijn gemaakt heb ik veel onderzoek gedaan in Amerikaanse archieven.
Ik had ook een sterk beeld over hoe de herinneringen van de omstanders door het boek moesten lopen. Ik vond het belangrijk dat deze teksten niet als commentaar bij de foto’s zouden dienen, maar een eigen stroom van herinneringen zouden vormen. Tekst en beeld zouden pas samenkomen in het hoofd van de lezer.

Binnenwerk: Munken Lynx 80 g/m2.

Tenslotte vond ik een cassette om het boek erg belangrijk. De losse katern met de foto’s van Paul Fusco zouden zo goed worden samengehouden. Ook had ik het gevoel dat er een harde bescherming rondom nodig was, als een carrosserie van een locomotief. Het materiaaladvies van de Monsterkamer voor deze cassette, was net als bij de papierkeuze voor het boek, zeer waardevol. Toen ik het resultaat van de zeefdruk op de cassette (weer lithografie van Marc Gijzen!) zag was ik enorm enthousiast.

Al met al denk ik dat deze samenwerking voor ons allebei een heel ander boek opgeleverd dan ons in het begin voor ogen stond. We hadden sterk uiteenlopende visies, maar uiteindelijk is het resultaat heel bijzonder geworden.

Cassette: Eskablack 1,5 mm. Omslag: Environment Grocer Graft 270 g/m2.

Binnenomslag: IQ Color Black (B100) 160 g/m2.

Het onderwerp is van historisch belang. Waarom is er gekozen voor een artistieke benadering van het boek en een kleine uitgever en niet voor een grotere historische of meer wetenschappelijke uitgever?

Rein Jelle Terpstra (kunstenaar): Het idee voor dit Robert F. Kennedy funeral train project is in de eerste plaats voorgekomen uit een fotografisch perspectief: het kijken en het terugkijken en de rol van het geheugen in het vasthouden van fotografische beelden. Gaandeweg hebben zich allemaal andere aspecten zich aan dit project gehecht, die mij zeer welkom waren, zoals de Noord-Amerikaanse geschiedenis en politiek. Toch heb ik dit hele project als kunstenaar uitgevoerd, ondanks de vele rollen die ik had aangenomen, zoals bijvoorbeeld die van researcher, archivist en editor. Daar hoorde het juiste platform bij, zoals een uitgever die oog had voor de oorspronkelijke intenties.

Ik heb eerst geprobeerd bij de grote Amerikaanse uitgever Aperture dit boek onder te brengen, vooral een om een grote verspreiding mogelijk te maken. Ik had daarvoor een dummy gemaakt die ik daarvoor in twee weken in elkaar heb gezet. De reactie van Lesley Martin, artistiek directeur van Aperture, was leerzaam: bij het doorbladeren van de dummy vond ze dat mij meer een artist’ book voor ogen stond, in plaats van een boek voor een groot publiek. Blijkbaar kruipt het bloed waar het niet gaan kan.

Binnenomslag: IQ Color Black (B100) 160 g/m2. Los bijgevoegde foto’s: Magno satin 100 g/m2.

Omdat ik met Hans Gremmen zou samenwerken ben ik toen naar Fw:books gegaan. De lijntjes zouden korter zijn, waardoor ik zelf ook meer invloed zou houden. Ook had ik houvast aan een opmerking van Hans, dat een artistieke benadering van het boek niet per sé een groot publiek hoefde uit te sluiten. Wel besef ik me dat ik nu meer moeite moet doen om publiek buiten de kunstwereld te bereiken. Zo ga ik bijvoorbeeld over enkele weken naar de VS, voor een lezing en presentatie op een niet museale plek langs de treinroute van weleer. Ik verheug me dan ook op een heel ander publiek.

Binnenwerk: Munken Lynx 80 g/m2.

Waarom is er gekozen voor een Japanse vouwwijze? 

Jeremy Jansen (ontwerper): Ik vond het belangrijk dat het boek de reis van de Funeral train invoelbaar zou maken. De Japanse vouwwijze zorgt voor continuïteit, het voelt als een onafgebroken pagina doordat de beelden over de vouw door kunnen lopen. Tegelijkertijd creëert dit een mysterieuze sfeer. De tijdnotaties op iedere pagina (i.p.v. paginacijfers) verbeelden een tijdlijn van de afgelegde reis.

Waarom is gekozen voor afwisselend zwarte en witte katernen?

Jeremy Jansen (ontwerper): Ik wilde een contrast in het boek creëren door het filmmateriaal en het fotomateriaal  verschillend te behandelen. De afwisseling van het papier zorgt voor een ritme, als een echo van de cadans van de treinrit. Het filmmateriaal heeft in zijn hoeveelheid een enorme kracht. De filmframes leenden zich erg goed voor het drukken op zwart; het vervreemdt en maakt het ogenschijnlijk chemisch, wat ik goed vind passen bij 8mm filmmateriaal.

Wordt er gebruik gemaakt van een stramien? Hoe is dit stramien tot stand gekomen?

Jeremy Jansen (ontwerper): Ja altijd. In dit geval voornamelijk verticale lijnen die tijd en afstand verbeelden. Links en rechts een hele kleine marge maar voornamelijk aflopend vanwege de Japanse vouwwijze. Japanse vouwwijze staat je toe om beelden dichter aan de randen van de pagina plaatsen zonder onrust van de wisselende marge, die je bij het snijden van een van boek wel krijgt. En op de zwarte pagina’s lopen de frames van boven naar beneden in een strak grid en niet van links naar rechts omdat je dan per pagina toch weer een einde van de pagina zou voelen.

Wat gaf de doorslag voor de papierkeuze in dit boek?

Jeremy Jansen (ontwerper): Het was een hele zoektocht om het juiste papier voor een Japans gevouwen boek te vinden. Veel papieren waren niet in het juiste formaat en juiste looprichting (breedlopend) waardoor er heel veel mooie papiersoorten niet bruikbaar waren of op aanmaak besteld moesten worden, wat in dit geval te kostbaar zou worden i.v.m. met de minimum afname van papier.

Binnenwerk: IQ Color Black (B100) 80 g/m2.

De zwarte katernen zijn gedrukt in 2x dekwit + full color. Zijn het volvlakken wit waar een FC overheen is gedrukt? Zijn de beelden hiervoor nog speciaal bewerkt?

Marc Gijzen (lithograaf): Om nog specifieker te zijn: de zwarte katernen zijn gedrukt in 3x dekwit + CMY. Dus zonder zwart. Alleen het eerste katern is slechts met 2x dekwit gedrukt, omdat het hier om een zwartwit filmpje ging.

Al van af de tijd dat ik nog in de drukkerij werkte, heb ik ideeën over hoe op zwart papier te drukken. Twee eerdere boeken van FW: Books te weten Witho Worms — Cette Montagne, C’est Moi (met lithografie van Sebastiaan Hanekroot), en Yuji Hamada — C/M/Y waren telkens weer een inspiratie, alleen kwam er geen project voorbij waar ik mijn ideeën kon toepassen.
Dus toen Jeremy bij mij kwam met de vraag of ik wilde nadenken over lithografie op zwart papier was mijn antwoord gelijk Ja! Graag! Bij dit project was het echter van belang dat de vaak heldere beelden ook zo gereproduceerd moesten worden, hetgeen bij de eerder genoemde boeken iets anders lag.

Na een eerste dag proeven maken bij NPN aan de pers waren de resultaten veelbelovend. Om op je vraag terug te komen, nee, géén volvlak dekwit onder de beelden.  Ik heb een naar negatief bewerkt zwartkanaal uit het FC beeld gebruikt om het 2 keer wit te drukken, waarmee we dus het zwart (van het papier) uit de foto overhielden. Daarna hebben we er met een tweede doorgang CMY overheen gedrukt. Dat gaf al een interessant beeld, maar nog geen goede weergave. Er zat nog te weinig wit en dus helderheid in de kleuren.

Nadat Rein Jelle overtuigd was dat we er meer uit konden halen hebben we nog een proef gemaakt. Nu met en sterker aangepast negatief zwartvorm, wederom in 2x wit (want dekwit, is niet zo dekkend wit als de term doet vermoeden) En een schoner, verzadigder CMY in een tweede doorgang. Nu was het resultaat nagenoeg waar we op hoopten.  Prachtig ook om te zien dat het CMY op dekwit een bijna parelmoere glans geeft, gelijk een filmscherm voor 8mm filmpjes. Precies wat we nodig hadden voor deze katernen. In de oplage druk heb ik nog een laatste verfijning aangebracht, en hebben we de eerste dekwit vorm ook nog 0,3 mm kleiner gekadreerd. Dit was nodig omdat er nogal wat papierdeformatie optrad, en we op deze manier witte kiertjes wisten te voorkomen. Nadat dit een nacht had gedroogd hebben we CMY gedrukt en ook nog een extra “skelet wit” in de laatste druktoren. Dit is dus de derde dekwit! En dat gaf precies dat laatste beetje extra!

Waren er nog andere uitdagingen in de lithografie?

Marc Gijzen (lithograaf): De tijdlijn beelden op Munken zijn van vele verschillende bronnen en kwaliteiten. Het blijft altijd een uitdaging daar een geheel en een goed lopend beeldverhaal van te maken. NPN is één van de beste grootformaat drukkers op ongestreken papier, ik heb vaak met ze gewerkt, dus druktechnisch biedt dat zekerheid. Dan weet ik waar ik naartoe werk. En gelukkig drukken ze nog conventioneel, dus niet met een UV pers. Dat geeft toch echt een andere sfeer in je boek. Vaak wordt die keus (nog) niet bewust gemaakt.

Hoe zijn de makers van het boek bij jullie terechtgekomen?

NPN (drukker): De opdracht van dit boek is via Jos Morree FINE BOOKS bij ons gekomen. Onze samenwerking met Jos had een jaar eerder al een best verzorgd boek 2017 opgeleverd (Funnelflux).
Ook met Marc Gijzen hebben wij al meerdere titels gemaakt waaronder een aantal best verzorgde boeken. We zijn dus geen onbekenden voor elkaar.

Is er iets dat specifiek is aan NPN wat bij dit boek van pas kwam?

NPN (drukker): Het is duidelijk dat men bij een productie als deze samenwerkingsverbanden zoekt waarbij duidelijk is wat men aan elkaar heeft en “dezelfde taal” spreekt. Dat houdt in dat wij staan voor kwaliteit en daarbij bereid zijn de grenzen op te zoeken van wat er technisch haalbaar is. In dit geval een teamprestatie waarbij Jos en Marc vanaf de eerste persproef bij betrokken zijn geweest. Tijdens het proeven is er nog bijgesteld en getest met een 3e dekwit als laatste drukgang. Deze bleek het beeld nét dat beetje extra te geven en is ook in de productie toegepast.

Dit alles heeft de nodige consequenties voor een productieplanning, maar dat is juist de flexibiliteit die deze makers zoeken en waarom men bij ons terechtkomt. Vanaf de eerste offerte tot aan de productiestart is het een continue proces van aanpassen in uitvoering, materialen en afwerking geweest. Uiteindelijk zijn er 2 persproef ronden gemaakt en ook bij de opstart van de productie is men bij de pers geweest, iets wat niet bij elke drukker vanzelfsprekend is.
Als er iets specifiek is aan NPN dan vatten wij dat meestal in een woord samen: aandacht.

Papiersoorten:
Omslag: Environment Grocer Graft 270 g/m2 van Igepa
Binnenomslag: IQ Color Black (B100) 160 g/m2 van Mondi
Binnenwerk: Munken Lynx 80 g/m2 van Antalis
en IQ Color Black (B100) 80 g/m2 van Mondi
Los bijgevoegde foto’s: Magno satin 100 g/m2 van Igepa
Cassette: Eskablack 1,5 mm van Koninklijke Moorman Karton

Meer informatie: De Monsterkamer – Projecten
Foto’s bij dit artikel: Justina Nekrašaitė
Interview: Michelle Janssen (stagiair) i.s.m. Esther Krop