In het teken van de jaarlijkse uitverkiezing van de Nederlandse De Best Verzorgde Boeken interviewt De Monsterkamer enkele makers van de bekroonde boeken uit 2018. Deze makers (drukkers, lithografen, binders of producenten) zijn partner van De Monsterkamer. De selectie van 2018 was t/m 30 oktober 2019 in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien.

Als vijfde komt aan bod het boek: Dreaming Awake van Eduardo Viveiros de Castro et al.

We spraken met João Doria (ontwerper), Tielen (drukker), Boekbinderij Brepols (binder) en Colour & Books (lithograaf)

Dreaming Awake van Eduardo Viveiros de Castro et al.

Wat is je achtergrond? Ben je zelf Braziliaans?
João Doria (ontwerper): Ik ben opgeleid als grafisch ontwerper aan de Katholieke Universiteit van Rio de Janeiro voor mijn BA en aan de Yale University in New Haven voor mijn MA. Ik ben geboren en opgegroeid in Rio, maar woon sinds 8 jaar in Oslo ​​waar ik momenteel werk als ontwerper en docent.

Hoe ben je bij dit project betrokken geraakt?
Dreaming Awake werd samengesteld door Luiza Mello van Automatica en Valentijn Byvanck van Marres. Luiza en ik kennen elkaar al heel lang en hebben regelmatig samengewerkt toen ik in Brazilië woonde, dus er was al veel overlap in taal en interesses.

Hoe ben je op het idee gekomen om Balacron als los covermateriaal te gebruiken voor dit boek?
João Doria (ontwerper): Luiza, Valentijn en ik waren geïnteresseerd in het ontwerpen van deze publicatie als iets anders dan een documentatie, maar eerder als een soort tijdschrift met fragmenten die de tentoonstelling zouden kunnen aanvullen en daarbij een deel van het onderzoek dat de curatoren gedaan hadden.

Tijdens de conceptfase hebben we boeken bekeken en wisten we dat we voor een meer synthetisch tintje voor het omslagmateriaal zouden kiezen. Ik had Balacron jaren geleden voor een andere publicatie gebruikt en kende het als iets dat op karton moest worden geplakt, maar ik had het nog nooit in zijn pure materialiteit gezien.

Nadat ik van de drukker groot formaat vellen had ontvangen was het gemakkelijk om een plant- of bladachtig karakter in het materiaal te zien, dat ons zeer beviel. Het was erg plastic-achtig aan de ‘voorzijde’, maar tegelijkertijd ook organisch en ruw aan de achterzijde, die normaliter wordt verlijmd. Het heeft een grappige gevoel als je met wijsvinger en duim over het papier wrijft. Het materiaal toont vouwen en markeringen als gevolg van aanrakingen en het verstrijken van tijd.

Je hebt een duidelijke indeling gemaakt met verschillende katernen, die ofwel in 1 kleur zijn gedrukt ofwel in full color. Wat waren hierbij de overwegingen?
João Doria (ontwerper): Redactioneel gezien had het proces veel onderdelen, zoals het zoeken van beeldmateriaal van de kunstenaars, het houden van interviews, het herpubliceren van teksten, het verwerven van rechten en meer, allemaal op verschillende tijdstippen en met een zeer korte deadline, zodat het boek klaar was voor de opening van de tentoonstelling.

Ik wist dat ik meer kans zou hebben om op eventuele wijzigingen te reageren als alles in hele of halve katernen was geordend. Die beslissing gaf de redactie de vrijheid om te experimenteren en snel van inhoud te veranderen zonder veel nabewerkingen te veroorzaken. De ruwe scheiding tussen tekst en illustraties zorgde ook voor afgebakende momenten voor kijken en voor lezen.

De keuze om de tekst in één kleur te drukken had te maken met het feit dat er artikelen opnieuw gepubliceerd werden, waarbij ik de oorspronkelijke lay-out wilde vasthouden met kleine aanpassingen. De bestaande teksten kwamen uit academische paperbacks, dus full color was niet echt nodig. De donkergroene inkt is leesbaar en het was een kans om het algehele beeld van de publicatie groen te houden.

Hoe heb je de papierkeuze gemaakt voor dit boek?
João Doria (ontwerper): We hadden al vroeg een schatting van het aantal pagina’s en ik maakte blanco dummies om snel het gewicht van het boek te bepalen. Ik koos EOS 2.0 vooral vanwege de opdikking en ruwheid. Ik had ook een papier nodig met minder textuur en een gladder oppervlak dat goed bedrukbaar is met kleurenafbeeldingen daarom koos ik Munken Kristall – vanwege een eerdere positieve ervaring. Ik wist al dat ik het hele oppervlak met inkt wilde bedekken, dus het verschil tussen de crème en wit papier was geen probleem. Er is ook een timide maar belangrijke aanwezigheid van het zeer glanzende Chromolux voor de ansichtkaart-achtige inserts aanwezig in het boek. En Rainbow Green als tweede cover onder het Balacron, vanwege de Otastar bindwijze.

Hoe vrij was je in het ontwerpen van dit boek, moest er veel overlegd worden met de uitgever?
João Doria (ontwerper): Heel vrij. In mijn beleving gaat het ontwerpen van dit boek vooral over beslissingen die te maken hebben met de object-kant van het boek in combinatie met redactionele beslissingen die gaan over de volgorde. Compositie en lay-out zijn secundair. Later in het proces stelden de curatoren voor om mij ook als redacteur in het colofon te vermelden, dat was een grote en onverwachte eer.

Hoe is de opdrachtgever bij drukkerij Tielen terecht gekomen?
Tielen (drukker): We hebben João Doria leren kennen tijdens de Summerschool op de Jan van Eyck Academie. Deze summerschool werd gegeven i.s.m. de DesignDisplacementGroup by Studio ARK. Wij namen als drukkerij Tielen hier aan deel om te leren welke vormgevingsbeslissingen in een ontwerptraject genomen kunnen worden. Op deze manier leren we de stappen die vormgevers in hun designproces maken nog beter te begrijpen en kunnen we issues waar zij mee te dealen hebben in het proces, nog beter in kaart brengen. Dit alles om elkaar beter kunnen begrijpen en zo de opdrachtgevers beter te kunnen adviseren.

Hebben jullie bij deze publicatie bepaalde suggesties gedaan wat betreft materiaalgebruik, formaat of bedrukking?
Tielen (drukker): Bij drukkerij Tielen denken we dat een goed grafisch product als een legpuzzel is. Alle puzzelstukjes moeten in elkaar passen. In dit geval zijn de lithografie, papierkeuze, bedrukking, en de bindwijze de stukjes die perfect op elkaar aan moeten sluiten. Wanneer de keuze voor de bindwijze bij bijvoorbeeld een kookboek niet goed is, klopt de puzzel niet en zal het kookboek uiteindelijk niet mooi vlak open blijven liggen. En dat kan door de lezer weer als vervelend worden ervaren. We proberen dit te voorkomen door samen met vormgevers en opdrachtgevers aan het begin van het proces al aan tafel te zitten. We beschikken over een mooie ruimte waar veel inspiratie opgedaan kan worden. Hierin staan niet alleen de standaard papiercollecties maar ook tal van andere materialen en diverse grafische (eind)producten. Hier kan de klant eindeloos in snuffelen om zodoende nog meer inspiratie op te doen en nog meer inzicht in materialen, bindtechnieken en veredelingsmogelijkheden te verkrijgen. Ook creëren we hiermee een stuk voorspelbaarheid voor onze klant. De klant weet dus vooraf wat hij kan verwachten. In dit specifieke geval hebben we vooraf een blanco dummy gemaakt.

In wat voor raster het boek gedrukt?
Tielen (drukker): Wij gebruiken een Hybride raster. Dit raster combineert de voordelen van een conventioneel raster met de voordelen van een XM-raster. Dit raster gebruiken we in principe voor al onze producties. In de hoogste- en de laagste kleurtonen blijft alles mooi open en blijven de details zichtbaar terwijl in de middenpartijen alles mooi stabiel blijft. Eigenlijk “Best of both worlds” dus!

Wat is een specialiteit van drukkerij Tielen die van pas kwam bij het maken van dit boek?
Tielen (drukker): Bij drukkerij Tielen proberen toch nog altijd even dat ene stapje extra te zetten voor de klant. Om zodoende het maximale resultaat te behalen. En dit alles natuurlijk uitgevoerd met de grootst mogelijke zorg. Het hele team heeft aandacht voor het product dat gemaakt moet worden. Of dat nu onze mensen aan de drukpersen of aan de snijmachines zijn. Dat maakt niet uit! Het is de mix van de juiste grafische knowhow met aandacht en liefde voor het grafische ambacht. En soms helpt het beheersen van het Maastrichts dialect ons ook een stapje vooruit 🙂

Dit boek is gebonden in de Otastar bindwijze. Kun je daar iets meer over vertellen?
Boekbinderij Brepols (binder): De basis van Otastar® is identiek aan de goed vlakliggende, met koudlijm gebrocheerde Otabind®
De ‘trekkersporen’ (de dubbele platril) van Otabind worden mooi verstopt door een tweede omslag, die met hotmelt op de rug van de eerste Otabind-omslag wordt verlijmd. De omslag op de rug wordt hierdoor ook steviger.

In dit geval is het wel een bijzondere variant, namelijk het buitenste omslag is een covermateriaal dat meestal wordt gebruikt om harde banden mee te beplakken. In dit geval is het materiaal in z’n pure vorm gebruikt. Had dat nog gevolgen voor het binden?
Boekbinderij Brepols (binder): Neen, als er wordt overwogen om een afwijkend materiaal te kiezen voor een softcover, zorgen we altijd voor een machinale test op voorhand.
Dat is een kleine moeite en voorkomt teleurstellingen tijdens de daadwerkelijke productie.

Is de gekozen bindwijze jullie advies geweest?
Boekbinderij Brepols (binder): We tonen met regelmaat al onze mogelijke bindwijzes. Aan de hand daarvan krijgen wij op termijn verzoeken om te onderzoeken of de gekozen specs met een bepaalde bindwijze gerealiseerd kunnen worden.
Bij dit boek ben ik ervan overtuigd dat Martijn (van drukkerij Tielen) hierin de adviserende rol heeft gehad. Martijn heeft bij Hexspoor gewerkt en weet daardoor alles van de beschikbare bindtechnieken. Hexspoor heeft Otabind® en Otastar® ontwikkeld. Ondertussen is Hexspoor met zijn speciale technieken, de intelligentie en machines daarvoor, overgenomen door Brepols.

Er is gebonden met groen garen. Wat zijn hiervan de meerkosten t.o.v. wit garen?
Boekbinderij Brepols (binder): De meerprijs welke Brepols hiervoor hanteert is slechts € 150 / kleur.
Het kan natuurlijk wel zijn dat een schakel tussen binder en eindklant de prijs wat verhoogt om de organisatie hiervoor te compenseren.

Hoeveel kunstboeken binden jullie per jaar, of valt dat niet zo te zeggen?
Boekbinderij Brepols (binder): Van de ca. 11.000.000 producten die Brepols per jaar produceert, zijn 6.000.000 boeken i.o.v. drukkerijen en 5.000.000 agenda’s onder eigen beheer (agenda’s). Al onze producten zijn natuurlijk unieke boeken op zich, maar ga je specifieker naar kunstgerelateerde boeken, zoals fotoboeken, boeken voor musea etc. kijken, valt ca. 70% van de 6.000.000 boeken onder de noemer ‘Kunstboeken’
De rest zijn kookboeken, almanakken, productcatalogi en spaaralbums.

Hoe ben je bij dit project betrokken geraakt?
Colour & Books (lithograaf): Ik ben door de vormgever gevraagd hier aan mee te werken. João had mijn naam gehaald uit het colofon van een ander boek waaraan ik had gewerkt, als ik het mij goed herinner.

Zijn er door jouw inbreng bepaalde beelden anders afgedrukt dan in eerste instantie de bedoeling?
Colour & Books (lithograaf): Voor dit boek was weinig tijd. Het moest snel en efficiënt. De vraag om mee te werken kwam kort voor de deadline waarop het bij de drukker moest zijn. Tijd voor proeven en zo hadden we niet. En bij de drukstart aanwezig zijn kon ook niet omdat ik in die periode met vakantie zou zijn. Dus dit is een kwestie van aanpakken en doen wat nodig is om een eenheid van sfeer in het boek te krijgen, kleuren en contrasten zo goed mogelijk op het papier in offset te laten reproduceren en waar van toepassing, het beeld ‘leesbaar’ te maken. Met ‘leesbaar’ bedoel ik dan dat het toegankelijk is en er een heldere focus in het beeld is.

Zijn er proeven gemaakt voordat er gedrukt ging worden?
Colour & Books (lithograaf): Zie vorig antwoord. Geheel tegen mijn overtuiging in. Maar het kon hierbij echt niet meer in de tijd.

Sta je aan de pers om te kijken of alles goed gaat?
Colour & Books (lithograaf): Normaal absoluut, altijd. Niet zozeer om te kijken of het goed gaat. Wel omdat dat het moment is waarop de drukker en ik kunnen samenwerken om uit het beeld te halen wat er in zit. Voorbereiding van het beeld is en heel belangrijke stap. Maar zonder de samenwerking met de drukker aan de pers, wordt het niet meer dan gewoon.

Is een lithograaf noodzakelijk bij het reproduceren van afbeeldingen voor een kunstboek?
Colour & Books (lithograaf): Zonder lithografie heeft het geen zin om beeld te gaan drukken dat daadwerkelijk iets moet overbrengen. Veel geld uitgeven om papier te kopen en zo’n heel dur apparaat als een drukpers in gang te zetten, en geen geld uitgeven aan een goede beeldvoorbereiding, heeft totaal geen zin. Op een pers geldt ‘rubish in, rubish out’. Het juist weergeven van beeld vraagt om het beheersen van contrasten en kleurniveau’s. Op een pers kan je niets doen aan contrasten en maar beperkt aan kleur werken.

Papiersoorten:
Binnenwerk: Eos 2.0 van Igepa 100 g/m2,
Munken Kristall 120 g/m2 van Arctic Paper | geleverd door Antalis
Omslag: Rainbow Green 230 g/m2 van Mondi
Balacron Original Naxos 21046 van Balacron International

Foto’s bij dit artikel: ©De Monsterkamer, Justina Nekrašaitė
Interview: Esther Krop