Bregt Balk heeft mij gevraagd hier te vertellen over een onderwerp waar ik mij al jaren druk over maak en dat mij bijzonder aan het hart gaat. Over de titel hoefde ik niet lang na te denken: THINK GLOBAL, ACT LOCAL. Deze oude one-liner raakt naar mijn idee de kern van het probleem waar wij allemaal mee te maken hebben: het milieu waarin wij leven en werken. In ons geval heeft het te maken met papier en drukwerk.

2,8 KG BOEK / 2,5 KG CO2 / 28 KM PANDA
Hier voor mij ligt een stapel boeken, die ik recent gelezen heb. Met inzichten die ik bij het lezen verworven heb, ga ik jullie de komende 20 minuten proberen bezig te houden. Aardig stapeltje. Ik vind ze elk op hun eigen manier fascinerend. Mijn leven is door het lezen van deze boeken veranderd. Bij elkaar wegen ze 2,8 kg. Ik schat dat zij door hun productie naar onze huidige normen een uitstoot van 2,5 kg CO2 veroorzaakt hebben. Ik vind het verbijsterend om mij te realiseren dat ik eenzelfde uitstoot veroorzaak als ik 28 km in mijn Fiat Panda rijd. Zonder na te denken doe ik dat dagelijks als ik heen en weer rijd tussen huis en drukkerij.

Drie boeken zijn van de historicus Yuval Noah Harari. Een van zijn inzichten die mij getroffen heeft, betreft geloof. Hij stelt, vrij in mijn woorden, dat geloof vooral ontstaat omdat de mens de neiging heeft om zaken die hij/zij niet kan bevatten, toe te schrijven aan een hogere macht. De zon die op- en ondergaat, de sterrenhemel en de maan die met een ijzeren regelmaat verschijnen. De ervaring maakt dat de verschijning niet ter discussie staat, het geloof erin dus ook niet. Hoe onwaarschijnlijker het geloof, hoe fanatieker de gelovige. De gelovige heeft de neiging om zich naar binnen te richten en zich te richten op details en zo zijn geloof te verdiepen. Er zijn mensen die zich levenslang bezig houden met het bestuderen van een door mensen geschreven en heilig verklaard boek, waarin de verhalen van het geloof zijn vastgelegd. Pas als je de verhalen in een bredere context plaats, valt de ongeloofwaardigheid op. En hier viel bij mij het muntje. Ook ik was een gelovige. Het verhaal waar ik in geloofde was “Papier is een duurzaam product”.

THINK GLOBAL
“Papier is een duurzaam product”. Deze kreet staat op bijna al onze uitingen. Jarenlang heb ik dit uitgedragen. Theoretisch is dit ook zo. Volgens Van Dale: duurzaam = gebruik makend van hernieuwbare bronnen. In onze praktijk: door duurzaam bosbeheer is de bron waarvan papier gemaakt wordt, onuitputtelijk. De vraag naar papier zorgt zelfs voor meer bos. Hoezo “papier kost bomen”? De werkelijkheid is vaak tegenovergesteld aan de verwachting. Nu een beroep op jullie gezonde verstand. Laten wij het eens op wereldschaal bekijken. Denk eens even met mij mee: THINK GLOBAL. Er zijn enkele honderden papierfabrieken in de wereld. Laten wij uitgaan van 300. Ik schat de gemiddelde jaarproductie van een papierfabriek op 100.000 ton papier per jaar. Er zijn er veel veel grotere, maar ook veel kleinere. Dat geeft een geschatte jaarproductie van 30 miljoen ton. Dat is 30 miljard kg. papier. PER JAAR! Maar het is nog veel meer. Een minderheid van de fabrieken produceert zijn eigen celstof. Net als papier is celstof een wereldhandel. Papier bestaat voor het overgrote deel uit celstof. Laten wij dat voorzichtig schatten op 80%. Van 30 miljard kg is dat nog eens 24 miljard kg grondstof, die ook jaarlijks vervoerd wordt over onze aardbol. Celstof en papier samen is in mijn schatting jaarlijks een volume van iets in de buurt van de 54 miljard kilogram materie die over de wereld vervoerd wordt.

Papier kent allerlei toepassingen. Laten wij er eens vanuit gaan dat 50% wordt bedrukt. Lijkt mij een redelijke schatting. Dat betekent 15 miljard kg drukwerk. Drukwerk is een wereldhandel. Hoe groter de drukorder, hoe meer kans er is dat deze op grote afstand wordt gemaakt. Tot in China toe. Laten wij weer uitgaan van 50% van het volume drukwerk dat op grote afstand wordt gedrukt. Dat betekent ruim 7 miljard kg drukwerk per jaar. Dan zitten wij inmiddels op:
30 miljard kg papier/jaar
24 miljard kg celstof/jaar
7 miljard kg drukwerk/jaar
61 miljard kg materie/jaar
daar komt nog bij de handel in oud papier, zeg 50% van het drukwerk op afstand, nog eens 3 miljard kg. Grove schatting: jaarlijks wordt meer dan 64 miljard kg goederen rond de wereld vervoerd in de papierverwerkende industrie. Het punt dat ik wil maken is: HET IS HEEL VEEL! Hoezo duurzaam? Natuurlijk is dit milieubelastend.ACT LOCAL
Nu het kleine verhaal. Ons eigen verhaal. Hoe doen wij het? Wij hebben onze CO2-voetafdruk in kaart gebracht. Dat is zeer verhelderend geweest. Wij hebben de uitkomst in ons Milieuverslag 2017 opgenomen. Het staat op onze site lenoirschuring.com. Iedereen kan het lezen. Wij denken dat 1 kg. drukwerk die wij afleveren ongeveer 900 gram CO2 uitstoot heeft veroorzaakt. Inclusief de fabricage van celstof en papier. Die nemen samen ongeveer 50% voor hun rekening. De andere circa 50% is gerelateerd aan onze activiteiten.
Daarvan is 12% veroorzaakt door onze bedrijfsprocessen (warmte/water/emissie) en 88% door mobiliteit (goederentransport, woon-/werkverkeer en zakelijk verkeer). Van die 900 gram CO2 uitstoot is 55 gram afkomstig van het drukken zelf en 400 gram van het vervoeren door ons van mensen en goederen van de overige 445 weten wij niet de verdeling maar als je aan onze rekensom van zojuist denkt, zal het je niet verbazen als de uitkomst iets vergelijkbaars is. Ons bedrijfsproces veroorzaakt circa 6% van de totale CO2 uitstoot per kg drukwerk. En wij maken ons druk over de details van die 6% en niet over de logistieke kant van de hele bedrijfskolom. Wij zijn pennywise, poundfoolish. Of gelovers die ons verdiepen in details en het grote verhaal vergeten.

Dit ontslaat ons niet van de verplichting onze voetafdruk zo klein mogelijk te maken. Dit is ons ACT LOCAL. Natuurlijk is het goed dat wij proberen ons handelen perfect te maken. Minder inschiet is beter dan meer inschiet (en kost minder). Alcoholvrij drukken is beter dan met alcohol in het vochtwater drukken. Minder inkt op het papier is beter dan veel inkt op het papier. 75 grams papier is minder dan 80 grams papier. Maar in het grote verhaal vind je deze verschillen niet meer terug. Het is peuteren in de marge.

De volgende sprekers zullen deze punten naar voren brengen. Aan het einde van deze bijeenkomst praten wij met elkaar. Dit belooft een interessant gesprek te worden. Omdat wij allemaal papier- en boekliefhebbers zijn weet ik zeker dat wij elkaar hierin zullen vinden.

RELEVANT OF MILIEU-DELICT?
Ik maak mij druk over de wereld waarin wij leven. Ik verdien mijn inkomen met het maken van drukwerk. Mooi drukwerk voor mensen die daar oog voor hebben. Mensen die soms aan de andere kant van deze aardbol leven en werken. Dat wringt. Een kunstenaar maakt vaak maar enkele boeken in zijn of haar werkzame leven. Zo’n boek omvat soms wel 10 jaar werk van deze kunstenaar en komt vaak uit bij een voor deze kunstenaar belangrijke expositie van zijn of haar werk. Dit boek wordt vaak jaren gebruikt en bij elk boek dat hij/zij overhandigt geeft hij/zij een stuk van zichzelf weg. Voor de kunstenaar is het boek heel relevant. De afweging van uitgeven versus de milieubelasting is door de kunstenaar al gemaakt voordat hij/zij naar ontwerper en drukker gaat. Dat boek moet er komen. Dit boek is voor de kunstenaar zo belangrijk, dat hij/zij de veroorzaakte milieubelasting accepteert. 750 boeken van 1 kg is in totaal 750 kg drukwerk, veroorzaakt ongeveer 675 kg CO2 en staat gelijk met ongeveer 7.500 km in mijn Panda. Ongeveer mijn jaarkilometrage voor woon-/werkverkeer.

Op de modellentafel ligt het boek Spirit of Place van Oppenheim Architecture, Miami, Florida. 3,6 kg, oplage 1.000, in totaal 3.600 kg drukwerk. Wij krijgen de order. Een paar dagen later volgt een mail “kan je ons vertellen hoe het zit met de milieuaspecten van deze opdracht”. Het antwoord dat ik gegeven heb, ligt in lijn met wat ik zojuist vertelde. “Paper itself is not the issue, neither the printing nor the binding. Transportation is. Ik heb ze verteld dat het aan hen is om de afweging te maken tussen het maken van deze hoeveelheid drukwerk op zo’n grote afstand en de milieubelasting die dit met zich meebrengt. Als ze zouden kunnen volstaan met een kleiner boek dat zij in de buurt van Miami kunnen maken, moeten zij dit vanuit milieuoogpunt zeker doen. Als zij speciaal dit boek door ons willen laten maken, dan kunnen wij dat met alle zorg en respect voor de leefomgeving doen. Maar het blijft circa 3.600 kg drukwerk dat wij 7.442 km verder leveren. Chad Oppenheim wilde per se dit boek. Het ligt ook hier. Voor hem is het de milieubelasting waard. Voor Chad Oppenheim is het boek bijzonder relevant. Relaties van Chad Oppenheim zullen het boek bijzonder op prijs stellen. Boekenliefhebbers zullen het met belangstelling bekijken. In mijn Panda moet ik er veel meer dan 40.000 km voor rijden. Dat gaat niet meer gebeuren. Toch zal ik Spirit of Place als een bijzondere productie in mijn gedachten blijven koesteren. De rest van de wereld zal zich er niet erg druk over maken.

POLITIEK, NEDERLAND & DE WERELD
Nederland is onderdeel van Europa, 1 van de 3 grote economische machtsblokken op aarde. Nederland staat op plaats 20 van grootste economieën op aarde. Nederland is een democratie. Nederland is een veilige plek op aarde om je kinderen op te laten groeien. Kortom: wij mogen ons gelukkig prijzen dat wij in Nederland leven. Nederland heeft een liberale regering. Voortdurende economische groei moet de middelen brengen waarmee problemen opgelost worden. Een kleine overheid moet zoveel mogelijk ruimte laten om marktwerking zijn gang te laten gaan, nationaal en mondiaal. De gevolgen zijn o.a. een grote verwevenheid van overheid en grote bedrijven, Nederland functioneert als ontsnappingsroute voor kapitaal om belastingheffing te ontlopen, de verzorgingsstaat wordt uitgehold en het individu doet er minder toe. Hmmm, niet zo goed.

De papierverwerkende industrie in Nederland is gereduceerd tot een onbelangrijke bedrijfstak (ca 700 leden KVGO, ca 20.000 werknemers). De creatieve industrie is groeiende en een van de speerpunten van het beleid van de Nederlandse overheid. Dutch Design staat hoog aangeschreven in de wereld. De Nederlandse overheid voert een beleid t.a.v. het bedrijfsleven dat ook geldt voor de kleine bedrijfstak van de papierverwerkende industrie:
1. Sterke beperking van de milieubelasting per bedrijf.
2. Uitstoot CO2 kan je compenseren door in het buitenland emissierechten te kopen.
3. Normen Maatschappelijk Verantwoord inkopen papier.
4. Normen Maatschappelijk Verantwoord inkopen drukwerk.
Dit lijstje overziend, slaat de twijfel bij mij toe. Er ontbreekt een belangrijke hoofdzaak (afstand!), het is gemakkelijk (papiermachines en drukpersen lopen niet weg), het is oneerlijk (klein belast je, groot faciliteer je) en het is ronduit misleidend (CO-reductie in het buitenland is grote klimaatzwendel). De Nederlandse overheid doet vooral mee met de rest van de wereld en belast haar eigen bevolking en bedrijfsleven naar haar goeddunken met een woud aan regels. Tegelijk besef ik dat globalisering wereldwijd armoede heeft doen dalen en gezondheid van de wereldbevolking heeft doen toenemen. Algemeen wordt erkend dat de drijvende krachten achter de vooruitgang van de mensheid zijn:
– Groei van de wetenschap en kennis.
– Grotere samenwerkingsverbanden.
– Expansie van de handel.
– Vrijheid om van dat alles ook daadwerkelijk actief gebruik te maken.
Maar per saldo is ons wereldmilieu de dupe. En daarmee wij allemaal. Wat kan ik hiermee? Als grafisch ondernemer mijn eigen verantwoordelijkheid pakken en mijn zaken zo goed mogelijk regelen. Mijn hersens gebruiken en keuzes bewust maken.

Verbeter de wereld, begin met jezelf! In ken mijn collega-ondernemers. Zij doen dit ook! Ik ken velen van jullie. Jullie doen dit ook!

Met elkaar mogen wij trots zijn op onze bedrijfstak. De bedrijfsprocessen in de keten zitten uitstekend in elkaar. Paperfabieken lopen voorop in minder milieubelastend produceren. Energie zelf opwekken met water, wind, zon en verminderen waterverbruik en beëindigen vervuiling zijn overlevingsstrategieën gebleken die kostenverlagend en bestaansreddend zijn. Drukkerijen hebben uitstekende milieuzorgsystemen, kopen samen schone energie, wisselen informatie uit (nu via KVGO, voorheen in milieukringen), werken samen. Hoor de volgende sprekers (Zwaan – waar Lenoirschuring sinds kort onderdeel van uit maakt – Raddraaier, Tuijtel en Rodi, elk met hun gesprekspartners). Kijk naar de aan De Monsterkamer verbonden grafische bedrijven. Het product dat wij leveren wordt in een doorontwikkelde bedrijfskolom gemaakt met een minimale milieubelasting in de bedrijfsprocessen. Het zwakke punt is (naar mijn idee) de schaal waarop en het mondiale handelen. Laten wij met ons allen doorgaan met het verbeteren van de kleinste details! Maar laten wij vooral allemaal onze hersens gebruiken en goed ons eigen handelen in brede context blijven zien. Ons product heeft duurzame communicatiekracht en kent grote voordelen ten opzichte van andere communicatiemiddelen. Laten wij onze sterke punten inbrengen en combineren met de sterke punten van andere middelen. Op milieugebied staan wij juist sterk. Nu dit alleen nog aan aan de wereld vertellen.

Ik heb een idee. Laten alle Nederlandse drukkerijen verbonden aan de Stichting Energie Inkoop het bedrag dat zij jaarlijks zouden moeten betalen om het predikaat “CO2 NEUTRAAL” te mogen voeren, storten in de SEI, die daarmee in Nederland investeert in maatregelen die milieubelasting verminderen. Wij zouden daarmee de eerste bedrijfstak zijn, die dit collectief doet en daarmee het belang van ons product onder de aandacht van het grote publiek brengen. In de 80-er en 90-er jaren hadden Japanse bedrijven al een woord voor het handelen met oog voor zowel lokale als wereldwijde gevolgen.
Zij noemen het: BE GLOCAL

BE GLOCAL
Denk groot, handel klein, met respect voor het milieu: BE GLOCAL
Dank voor jullie aandacht.

Voordracht 18.04.2019 / Arie Lenoir